DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historykow Sztuki
DOI Artikel:Skubiszewski, Piotr: Architektura opactwa cysterskiego w Pelpinie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0511
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
STRESZCZĘ N T A
PIOTR SKUBISZEWSKI
ARCHITEKTURA OPACTWA CYSTERSKIEGO W PELPLINIE
(Streszczenie referatu wygłoszonego
na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 10.1.1955 r.)
Opactwo pelplińskie zostało ufun-
dowane w r. 1274, a zakonnicy prze-
nieśli się na miejsce w r. 1276 z Po-
gódek, gdzie klasztor był czynny już
od r. 1267 (założony 1258). Funda-
tor klasztoru pelplińskiego, książę
pomorski Mszczuj II zamierzał dro-
gą dotacji na rzecz zakonu cyster-
skiego uchronić znaczną część tery-
torium Pomorza Wschodniego przed
zakusami ze strony Państwa Krzy-
żackiego. Przeniesienie klasztoru
z Pogódek do Pelplina nastąpiło
także, jak podaje kronika klasztor-
na: „propter aeris intemperiem et
agrorum sterilitatem“.
Budowę klasztoru pelplińskiego
rozpoczęto jeszcze przed osiedleniem
się zakonników. W latach 1274—1276
wzniesiono w cegle północną część
budynków konwentu, zawierającą
II. 2. Pelplin, kościół pocysterski.
Widok na nawę główną.
(Fot. P. Skubiszewski)
II. 1. Pelplin, opactwo pocysterskie.
Rzut poziomy wg Heisego.
przepisane regułą pomieszczenia
niezbędne do rozpoczęcia życia
klasztornego. Ta część budynków
była planowana od razu zgodnie
z rozmieszczeniem pozostałych czę-
ści klasztoru, które miały powstać
później. Budowę kościoła rozpoczę-
to w latach 80-tych XIII w., ukoń-
czenie zaś przypada na dwa pierw-
sze dziesięciolecia stulecia następ-
nego. Wnioskując z notatki kroni-
karskiej z 1323 r., mówiącej o zawa-
leniu się jednego z filarów na sku-
tek uderzenia pioruna i wynikłego
stąd pożaru — można przyjąć, że
w tym okresie budowa kościoła by-
ła już całkowicie ukończona. W tym
samym czasie wzniesiono klasztor,
w którym formy sklepień i detalu
achitektonicznego są zupełnie zgod-
ne z zastosowanymi w kościele. Wie-
ki późniejsze nie wniosły istotnych
zmian do wyglądu architektury ze-
społu klasztornego. Z licznych wia-
domości, jakie posiadamy na ten te-
mat, wymienić należy nakrycie oby-
dwu skrzydeł transeptu sklepienia-
mi i przebudowę szczytu południo-
wego. Prace te wykonał ok. 1558 r.
murator gdański Antoni Schultes.
W XVII i XVIII wieku, okresie po-
myślnego rozwoju ekonomicznego
opactwa — pomimo niszczących wo-
jen — prowadzono różne prace re-
stauracvine przy kościele i wznie-
siono od strony pd.-wsch. kilka bu-
dynków o przeznaczeniu reprezen-
tacyjnym, wśród nich osobny dom
opata.
Po kasacie klasztoru pelplińskiego
zamieniono kościół w latach 1823—
1824 na katedrę diecezji chełmińskiej.
Rolę tę pełni do dzisiaj. W związku
z nowymi potrzebami siedziby bi-
skupiej, w ciągu XIX w. część daw-
nych budynków klasztornych wybu-
rzono, a część całkowicie przebudo-
wano. Nad czworobokiem budynków
klasztornych wzniesiono dwa nowe
piętra. Wówczas budynek poklasztor-
ny otrzymał elewację zewnętrzną w
stylu neogotyckim. W końcu XIX w.
poddano kościół i stare partie klasz-
II. 3. Pelplin, kościół pocysterski.
Widok na nawę pn.
(Fot. P. Skubiszewski)
467
STRESZCZĘ N T A
PIOTR SKUBISZEWSKI
ARCHITEKTURA OPACTWA CYSTERSKIEGO W PELPLINIE
(Streszczenie referatu wygłoszonego
na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 10.1.1955 r.)
Opactwo pelplińskie zostało ufun-
dowane w r. 1274, a zakonnicy prze-
nieśli się na miejsce w r. 1276 z Po-
gódek, gdzie klasztor był czynny już
od r. 1267 (założony 1258). Funda-
tor klasztoru pelplińskiego, książę
pomorski Mszczuj II zamierzał dro-
gą dotacji na rzecz zakonu cyster-
skiego uchronić znaczną część tery-
torium Pomorza Wschodniego przed
zakusami ze strony Państwa Krzy-
żackiego. Przeniesienie klasztoru
z Pogódek do Pelplina nastąpiło
także, jak podaje kronika klasztor-
na: „propter aeris intemperiem et
agrorum sterilitatem“.
Budowę klasztoru pelplińskiego
rozpoczęto jeszcze przed osiedleniem
się zakonników. W latach 1274—1276
wzniesiono w cegle północną część
budynków konwentu, zawierającą
II. 2. Pelplin, kościół pocysterski.
Widok na nawę główną.
(Fot. P. Skubiszewski)
II. 1. Pelplin, opactwo pocysterskie.
Rzut poziomy wg Heisego.
przepisane regułą pomieszczenia
niezbędne do rozpoczęcia życia
klasztornego. Ta część budynków
była planowana od razu zgodnie
z rozmieszczeniem pozostałych czę-
ści klasztoru, które miały powstać
później. Budowę kościoła rozpoczę-
to w latach 80-tych XIII w., ukoń-
czenie zaś przypada na dwa pierw-
sze dziesięciolecia stulecia następ-
nego. Wnioskując z notatki kroni-
karskiej z 1323 r., mówiącej o zawa-
leniu się jednego z filarów na sku-
tek uderzenia pioruna i wynikłego
stąd pożaru — można przyjąć, że
w tym okresie budowa kościoła by-
ła już całkowicie ukończona. W tym
samym czasie wzniesiono klasztor,
w którym formy sklepień i detalu
achitektonicznego są zupełnie zgod-
ne z zastosowanymi w kościele. Wie-
ki późniejsze nie wniosły istotnych
zmian do wyglądu architektury ze-
społu klasztornego. Z licznych wia-
domości, jakie posiadamy na ten te-
mat, wymienić należy nakrycie oby-
dwu skrzydeł transeptu sklepienia-
mi i przebudowę szczytu południo-
wego. Prace te wykonał ok. 1558 r.
murator gdański Antoni Schultes.
W XVII i XVIII wieku, okresie po-
myślnego rozwoju ekonomicznego
opactwa — pomimo niszczących wo-
jen — prowadzono różne prace re-
stauracvine przy kościele i wznie-
siono od strony pd.-wsch. kilka bu-
dynków o przeznaczeniu reprezen-
tacyjnym, wśród nich osobny dom
opata.
Po kasacie klasztoru pelplińskiego
zamieniono kościół w latach 1823—
1824 na katedrę diecezji chełmińskiej.
Rolę tę pełni do dzisiaj. W związku
z nowymi potrzebami siedziby bi-
skupiej, w ciągu XIX w. część daw-
nych budynków klasztornych wybu-
rzono, a część całkowicie przebudo-
wano. Nad czworobokiem budynków
klasztornych wzniesiono dwa nowe
piętra. Wówczas budynek poklasztor-
ny otrzymał elewację zewnętrzną w
stylu neogotyckim. W końcu XIX w.
poddano kościół i stare partie klasz-
II. 3. Pelplin, kościół pocysterski.
Widok na nawę pn.
(Fot. P. Skubiszewski)
467