Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (17.1955)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

toru gruntownej restauracji i czę-
ściowej rekonstrukcji (np. szczyty).
Prace te prowadzone z wielką sta-
rannością, pomimo nadmiernych ten-
dencji do puryzmu stylowego-, przy-
czyniły sie do zachowania do na-
szych czasów w dobrym stanie go-
tyckiej architektury opactwa.
Rozplanowanie całości opactwa
nie odbiega od założeń przestrzen-
nych typowych klasztorów cyster-
skich Europy. Połączenie poszcze-
gólnych członów zespołu w jednoli-
tą całość zostało dokonane pod ką-
tem ścisłej zależności i dobrego
funkcjonowania części kultowej,
mieszkalnej, gospodarczej i repre-
zentacyjnej opactwa. Kościół, głów-
ny budynek zespołu, został wzniesio-
ny przez strzechę meklemburską.
Wskazuje na to pochodzenie pierw-
szych braci z Meklemburgii, jak i to,
że elewacje zewnętrzne i wewnętrz-
ne oraz detal architektoniczny ściśle
łączą zabytek pomorski z większo-
ścią kościołów mieszczańskich,
wznoszonych w kręgu meklembur¬


gi. 4. Pelplin, kościół pocysterski.
Sklepienie pd. skrzydła transeptu.
(Fot. P. Skubiszewski)

skim do końca XIII w. Rzut pozio-
my kościoła powstał w oparciu o do-
robek innego środowiska architekto-
nicznego. Opackie kościoły cyster-
skie Anglii XIII w., o znacz-
nie wydłużonej części wschodniej,
z transeptem przecinającym korpus
w połowie długości — stały się wzo-
rem dla budowli pelplińskiej (np.

Tintern). Na powstanie rzutu pozio-
mego tego zabytku w kręgu
architektury zachodnio-europejskiej
wpłynął także plan idealny kościoła
cysterskiego mistrza Villarda de
Honnecourt. Dalekim echem monu-
mentalnej rzeźby Europy zachodniej
jest w Pelplinie portal północny, po-
wstały w 2. ćw. XIV w. W plastyce
pomorskiej nie posiada on bezpo-
średnich analogii.
Kościół w Pelplinie jest typowym
przykładem odstąpienia przez archi-
tekturę cysterską XIII i XIV w. od
uniwersalnego wzoru I okresu jej
rozwoju (Fontenay). Wpływ archi-
tektury lokalnej był jednym z naj-
ważniejszych czynników tej zmiany
stylu cysterskiego. Kościół w Pel-
plinie powstał nie tylko niezależnie
od rozwijającej się współcześnie
architektury terenu Państwa Krzy-
żackiego, lecz w kilku przypadkach
wpłynął na nią istotnie (I kościół
Mariacki w Gdańsku, kościół w Or-
necie, kościół cysterski w Korono-
wie i in.).

ZYGMUNT KRUSZELNICKI

PŁYTA NAGROBNA MAŁŻONKÓW VON SOEST W KOŚCIELE ŚW. JANA W TORUNIU

(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału

Pomorskiego w dniu 11.1.1955 r.)

W kościele św. Jana w Toruniu
znajduje się brązowa płyta nagrob-
na burmistrza toruńskiego Jana von
Soest (am. 1361) oraz jego małżonki
Małgorzaty, wmurowana w ścianę
prezbiterium. Płyta, jak wiele po-
dobnych, umieszczona była pierwot-
nie w posadzce kościoła w pobliżu
głównego ołtarza.
Płyta toruńska wraz z całym sze-
regiem dzieł analogicznych opraco-
wana została przez angielskiego ba-
dacza W. Creeny’ego (A book oj
Fascimiles of monumental brasses
of the continent of Europe, London—
Norwich 1884). Autor zaszeregował
ją do rzędu płyt pochodzenia flan-
dryjskiego.
Płyta Jana von Soest, wykonana
z brązu puncowanego o wymiarach
3,20X1,76 m przedstawia postacie
zmarłego burmistrza i jego małżonki
w strojach współczesnych, na tle
wzorzystych kotar. Postacie central-
ne otoczone są ażurową konstrukcją
architektoniczną, wśród której uka-
kazują się u góry sceny unoszenia
dusz zmarłych przez aniołów do Bo-
ga Ojca, po bokach postacie aposto-
łów i proroków oraz zwierzęta i sce-
ny rodzajowe u dołu. Wśród tych
ostatnich na szczególną uwagę za-
sługuje motyw kosmatego „dzikiego


Toruń, kościół św. Jana. Płyta
nagrobna małżonków von Soest.

męża“, pojawiający się również i na
innych płytach pochodzenia flan-
dryjskiego. W całej kompozycji ude-
rza hieratyczny i wyidealizowany
charakter postaci centralnych oraz
scen sakralnych, któremu przeciw-
stawia się świeży, naiwny realizm
scen rodzajowych umieszczonych w
dolnej części.
Powstanie płyty Soestów łączy się
ściśle z rolą Torunia w związku
hanzeatycfcim, a w szczególności ze
stosunkami tego miasta z Flandrią.
Były one szczególnie żywe w 2. po-
łowie XIV wieku, mniej więcej do
roku 1390. Z zachowanych dokumen-
tów dowiadujemy się, iż burmistrz
Jan von Soest jeździł osobiście do
Brugii; fakt ten wiązali już daw-
niejsi badacze ze sprowadzeniem po
jego śmierci przez wdowę Małgorza-
tę brugijskiej płyty nagrobnej.. Z do-
kumentów archiwalnych wynika, iż
Soestowie należeli w XIV wieku do
najwybitniejszych rodzin patrycju-
szowskich Torunia, jak również, że
w Toruniu istniał w owym czasie
szereg innych płyt brązowych, nie
dochowanych do naszych czasów.
Rozpatrując cały zasób płyt brą-
zowych na obszarze Europy (z wy-
jątkiem Anglii) obejmujący około
200 pozycji, stwierdzić należy, iż naj-

468