DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Materiały
DOI Artikel:Przybyszewski, Bolesław: Muratorzy i kamieniarze zajęci przy budowie zamku królewskiego na Wawelu (1502 - 1536)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0162
KS. BOLESŁAW PRZYBYSZEWSKI
kamieniarzy skupiających się koło Bartłomieja Ber-
recciego. „Joannes lapicida filius adoptivus Francisci
florentini lapicide et muratoris Regie maiestatis" od-
biera spadek po przybranym ojcu w r. 1518, a w la-
tach 1521—1523 ma sprawę sądową o syna Wacława,
otrzymanego z Katarzyny Lupus z Sandomierza 7. Syn
ten w r. 1521 liczył osiem lat, wnioskować więc moż-
na, że jego ojciec, zwany w aktach sporu „Joannes de
Florencys Italus lapicida", przebywał w Krakowie już
ok. r. 1512 i z pewnością należał do otoczenia Francisz-
ka Włocha. Jeżeli Jan Florentczyk był adoptowanym
synem Franciszka Florentczyka — nie może być utoż-
samiany z Janem Cinim, sieneńczykiem, jak się w li-
teraturze naukowej zdarzało 8.
Na wieść o śmierci architekta Franciszka, a może
i na wezwanie króla Zygmunta przybyła do Krakowa
ok. r. 1517 grupa kamieniarzy włoskich, przede wszyst-
kim florenckich, której przewodził Bartłomiej Berrec-
ci. Zainteresowania króla obrócone wówczas były
w stronę budowy kaplicy grobowej, do czego natchnę-
ła go śmierć królowej Barbary. Nowi kamieniarze po-
święcili się budowie kaplicy Zygmuntowskiej i innym
drobnym robotom w kamieniu; nie mieli może odwagi
• Acta Offic., 57, s. 436: „Honesta Catherina Lupus-
sowa de Stradomya, Venceslaum filium suum ex Joan-
ne Italo lapicida susceptum unacum Catherina Glo-
vyczyna nutrice ipsius pueri, iuxta decretum domini
nuper factum statuit, petens per dominum Joannem
Italum prefatum in expensis per octo annos in fo-
vendo puero prefato factis condempnari, ac ipsum
puerum per Catherinam nutricem prefatam sibi ex-
tradi mandari, nutrice prefata impediente peticionem
prescriptam, et allegante sibi solucionem pro quinque
annis, quibus ipsum puerum nutriebat nondum esse
impensam, petivit itaque per dominum puerum prefa-
tum circa se conservari, donee sibi solucio fuerit fac-
ta. In presencia ectiam prefati Joannis lapicide, pe-
tentis ectiam dictum puerum sibi decerni extradi,
salva satisfactione pro expensis ipsius Catherine nu-
tricis. Et dominus auditis hys proposicionibus et res-
ponsis puerum prefatum Catherine Lupussowa matri
per nutricem prefatam extradi mandavit, salvam ac-
tionem ipsi nutrici pro expensis ectiam ipsi puero per
annos quinque prefatos contra eandem Catherinam
matrem reservando. A quo quidem decreto Joannes
lapicida appellavit. Presentibus dominis Simone de
Calisch, Joanne Kunyczki et me Stanislao Dambrow-
ski (Sabbati secunda Novembris 1521)“. [ III ]
Dalszy ciągu procesu tamże, s. 495, 502; „Joannes
florentinus Italus lapicida... honeste Catherine Lu-
pussowa de Sandomiria nunc de Stradomia"; s. 510:
„Joannis de florencys Itali lapicide ad instanciam...",
511, 516—7, 517, 518, 522, 532, 533, 547, 559, 640—1. Ostat-
ni akt procesowy tamże, s. 1118 (30 czerwca 1523):
„Joannem lapicidam Italum florentinum honesta Ca-
therina Lupussowa de Sandomiria nunc in Stradomia
moram habens — quittavit et — obligavit dictum pue-
rum sibi Joanni ad ipsius requisicionem restitu-
ere...“ [IV]
8 Cercha S. i Kopera F„ Giovanni Cini z Sieny
i jego dzieła w Polsce, Kraków 1916, s. 9.
9 Benedykt nosi w r. 1521 miano królewskiego mu-
ratora. Por. Cracovia Artificurri, nr 473.
podjąć się budowy ogromnego skrzydła wschodniego
Zamku Królewskiego.
Po pewnej przerwie, w r. 1521 — jak podaje Rocz-
nik świętokrzyski — „pars et edificium castri Crac.
versum ortum solis ex fundo d e n u o construitur".
Kierownictwo prac przy Zamku zlecił wtedy król mu-
ratorowi Benedyktowi, noszącemu miano Sandomie-
rzanina 9. Najpewniej można przypuścić, że Benedykt
był jednym z kamieniarzy przywołanych przez Fran-
ciszka z Węgier. Gdy Włosi zgrupowani koło Bartło-
mieja Berrecciego oddali się prawie wyłącznie robo-
tom kamieniarskim przy kaplicy grobowej, Bene-
dykt objął kierownictwo nad pracami kamieniarzy,
którzy niegdyś podlegali rozkazom Franciszka. W ra-
chunkach wymieniany jest jako „magister Benedictus
murator regius" od r. 1524—1530 10. Po odejściu z Wa-
welu wykonywał Benedykt na zlecenie króla jakieś
zadania architektoniczne, bo jeszcze w r. 1532 nosi ty-
tuł muratora królewskiego. Z racji pochodzenia nie-
mieckiego okazywał skłonność do luteranizmu, na sku-
tek czego był zmuszony w r. 1532 oczyszczać się przed
sądem inkwizycyjnym. Zarzucano mu w r. 1532 mał-
żeństwo z bigamistkąu, przed którym to zarzutem
10 Komornicki S., Benedykt, Polski Słownik Bio-
graficzny I, s. 425. Tytuł muratora królewskiego za-
pisują i inne akta, np. Acta Offic., 46, s. 148: „Be-
nedicti muratoris Mtis Regie nomine Mgr Simon de
Calisch procurator contra quendam Martinum dili-
genciam faciit" (23.1.1528) [V]; tamże, s. 149: „Inter ho-
nestos Martinum Cirurgicum sacre Mtis Reginalis ex
una et Benedictum lapicidam Regium ex altera parti-
bus terminus hodiernus de consensu parcium conti-
nuatur hiinc ad octavam" (27.1.1528). [VI]. Por. rów-
nież: tamże, 49, s. 420.
11 Archiwum Kurii Metrop. w Krakowie, Acta Epi-
scopalia, II, k. 102: „Benedictus almanus Murator Re-
gie Mtis de damnata secta Lutheriana et illius profes-
sione suspectus repertus, et quod quandam mulierem
maritatam detineret, illique cohabitaret, que nuper
in vigilia Conceptionis S. Marie erga sanctam Mariam
dei genitricem blasphemasset, quodque non teneretur
ad ieiunandum vigiliam eius, allegans beatam virgi-
nem Mariam esse simplicem mulierem, quod absur-
dum est dicere, ex visitacione prelati hincinde et re-
spective ambo reperti suspecti. Qui Benedictus alle-
gavit Barbaram esse legitimam uxorem suam, cui ad
presens cohabitat, et quod Sandomirie per Venerabi-
lem dominum Stanislaum Chlewiczki, canonicum san-
domiriensem, et in domo ipsius Chlewiczki ab unde-
cim annis vel citra essent matrimonialiter copulati
iuxta ritum sancte matris ecclesie, offerens se id pro-
baturum. Quo vero ab blasphemiam uxoris sue nega-
vit. Et domini vi'sitatores seu commi-ssarii eidem Be-
nedicto huiusmodi matrimonium contractum esse ve-
rum et legitimum hinc ad unum mensem per test es
probandum, necnon eandem suam assertam uxorem
coram se ad expurgandum de huiusmodi blasphemia
contra eum ex visitacione reperta, hinc et decursum
unius mensis aliquo die competenti statuendum de-
creverunt et mandaverunt presentibus ut supra".
(19.XII.1532). [VII]
150
kamieniarzy skupiających się koło Bartłomieja Ber-
recciego. „Joannes lapicida filius adoptivus Francisci
florentini lapicide et muratoris Regie maiestatis" od-
biera spadek po przybranym ojcu w r. 1518, a w la-
tach 1521—1523 ma sprawę sądową o syna Wacława,
otrzymanego z Katarzyny Lupus z Sandomierza 7. Syn
ten w r. 1521 liczył osiem lat, wnioskować więc moż-
na, że jego ojciec, zwany w aktach sporu „Joannes de
Florencys Italus lapicida", przebywał w Krakowie już
ok. r. 1512 i z pewnością należał do otoczenia Francisz-
ka Włocha. Jeżeli Jan Florentczyk był adoptowanym
synem Franciszka Florentczyka — nie może być utoż-
samiany z Janem Cinim, sieneńczykiem, jak się w li-
teraturze naukowej zdarzało 8.
Na wieść o śmierci architekta Franciszka, a może
i na wezwanie króla Zygmunta przybyła do Krakowa
ok. r. 1517 grupa kamieniarzy włoskich, przede wszyst-
kim florenckich, której przewodził Bartłomiej Berrec-
ci. Zainteresowania króla obrócone wówczas były
w stronę budowy kaplicy grobowej, do czego natchnę-
ła go śmierć królowej Barbary. Nowi kamieniarze po-
święcili się budowie kaplicy Zygmuntowskiej i innym
drobnym robotom w kamieniu; nie mieli może odwagi
• Acta Offic., 57, s. 436: „Honesta Catherina Lupus-
sowa de Stradomya, Venceslaum filium suum ex Joan-
ne Italo lapicida susceptum unacum Catherina Glo-
vyczyna nutrice ipsius pueri, iuxta decretum domini
nuper factum statuit, petens per dominum Joannem
Italum prefatum in expensis per octo annos in fo-
vendo puero prefato factis condempnari, ac ipsum
puerum per Catherinam nutricem prefatam sibi ex-
tradi mandari, nutrice prefata impediente peticionem
prescriptam, et allegante sibi solucionem pro quinque
annis, quibus ipsum puerum nutriebat nondum esse
impensam, petivit itaque per dominum puerum prefa-
tum circa se conservari, donee sibi solucio fuerit fac-
ta. In presencia ectiam prefati Joannis lapicide, pe-
tentis ectiam dictum puerum sibi decerni extradi,
salva satisfactione pro expensis ipsius Catherine nu-
tricis. Et dominus auditis hys proposicionibus et res-
ponsis puerum prefatum Catherine Lupussowa matri
per nutricem prefatam extradi mandavit, salvam ac-
tionem ipsi nutrici pro expensis ectiam ipsi puero per
annos quinque prefatos contra eandem Catherinam
matrem reservando. A quo quidem decreto Joannes
lapicida appellavit. Presentibus dominis Simone de
Calisch, Joanne Kunyczki et me Stanislao Dambrow-
ski (Sabbati secunda Novembris 1521)“. [ III ]
Dalszy ciągu procesu tamże, s. 495, 502; „Joannes
florentinus Italus lapicida... honeste Catherine Lu-
pussowa de Sandomiria nunc de Stradomia"; s. 510:
„Joannis de florencys Itali lapicide ad instanciam...",
511, 516—7, 517, 518, 522, 532, 533, 547, 559, 640—1. Ostat-
ni akt procesowy tamże, s. 1118 (30 czerwca 1523):
„Joannem lapicidam Italum florentinum honesta Ca-
therina Lupussowa de Sandomiria nunc in Stradomia
moram habens — quittavit et — obligavit dictum pue-
rum sibi Joanni ad ipsius requisicionem restitu-
ere...“ [IV]
8 Cercha S. i Kopera F„ Giovanni Cini z Sieny
i jego dzieła w Polsce, Kraków 1916, s. 9.
9 Benedykt nosi w r. 1521 miano królewskiego mu-
ratora. Por. Cracovia Artificurri, nr 473.
podjąć się budowy ogromnego skrzydła wschodniego
Zamku Królewskiego.
Po pewnej przerwie, w r. 1521 — jak podaje Rocz-
nik świętokrzyski — „pars et edificium castri Crac.
versum ortum solis ex fundo d e n u o construitur".
Kierownictwo prac przy Zamku zlecił wtedy król mu-
ratorowi Benedyktowi, noszącemu miano Sandomie-
rzanina 9. Najpewniej można przypuścić, że Benedykt
był jednym z kamieniarzy przywołanych przez Fran-
ciszka z Węgier. Gdy Włosi zgrupowani koło Bartło-
mieja Berrecciego oddali się prawie wyłącznie robo-
tom kamieniarskim przy kaplicy grobowej, Bene-
dykt objął kierownictwo nad pracami kamieniarzy,
którzy niegdyś podlegali rozkazom Franciszka. W ra-
chunkach wymieniany jest jako „magister Benedictus
murator regius" od r. 1524—1530 10. Po odejściu z Wa-
welu wykonywał Benedykt na zlecenie króla jakieś
zadania architektoniczne, bo jeszcze w r. 1532 nosi ty-
tuł muratora królewskiego. Z racji pochodzenia nie-
mieckiego okazywał skłonność do luteranizmu, na sku-
tek czego był zmuszony w r. 1532 oczyszczać się przed
sądem inkwizycyjnym. Zarzucano mu w r. 1532 mał-
żeństwo z bigamistkąu, przed którym to zarzutem
10 Komornicki S., Benedykt, Polski Słownik Bio-
graficzny I, s. 425. Tytuł muratora królewskiego za-
pisują i inne akta, np. Acta Offic., 46, s. 148: „Be-
nedicti muratoris Mtis Regie nomine Mgr Simon de
Calisch procurator contra quendam Martinum dili-
genciam faciit" (23.1.1528) [V]; tamże, s. 149: „Inter ho-
nestos Martinum Cirurgicum sacre Mtis Reginalis ex
una et Benedictum lapicidam Regium ex altera parti-
bus terminus hodiernus de consensu parcium conti-
nuatur hiinc ad octavam" (27.1.1528). [VI]. Por. rów-
nież: tamże, 49, s. 420.
11 Archiwum Kurii Metrop. w Krakowie, Acta Epi-
scopalia, II, k. 102: „Benedictus almanus Murator Re-
gie Mtis de damnata secta Lutheriana et illius profes-
sione suspectus repertus, et quod quandam mulierem
maritatam detineret, illique cohabitaret, que nuper
in vigilia Conceptionis S. Marie erga sanctam Mariam
dei genitricem blasphemasset, quodque non teneretur
ad ieiunandum vigiliam eius, allegans beatam virgi-
nem Mariam esse simplicem mulierem, quod absur-
dum est dicere, ex visitacione prelati hincinde et re-
spective ambo reperti suspecti. Qui Benedictus alle-
gavit Barbaram esse legitimam uxorem suam, cui ad
presens cohabitat, et quod Sandomirie per Venerabi-
lem dominum Stanislaum Chlewiczki, canonicum san-
domiriensem, et in domo ipsius Chlewiczki ab unde-
cim annis vel citra essent matrimonialiter copulati
iuxta ritum sancte matris ecclesie, offerens se id pro-
baturum. Quo vero ab blasphemiam uxoris sue nega-
vit. Et domini vi'sitatores seu commi-ssarii eidem Be-
nedicto huiusmodi matrimonium contractum esse ve-
rum et legitimum hinc ad unum mensem per test es
probandum, necnon eandem suam assertam uxorem
coram se ad expurgandum de huiusmodi blasphemia
contra eum ex visitacione reperta, hinc et decursum
unius mensis aliquo die competenti statuendum de-
creverunt et mandaverunt presentibus ut supra".
(19.XII.1532). [VII]
150