DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kozakiewiczowa, Helena: Renesansowe nagrobki piętrowe w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0057
RENESANSOWE NAGROBKI PIĘTROWE W POLSCE
11. Tradycja nagrobków piętrowych w początko-
wej fazie baroku jest jeszcze silna. Temat ten w za-
sadzie wykracza poza ramy niniejszej pracy, zajmę
się więc nim tylko pokrótce.
Wydzielić można dwa typy barokowych nagrobków
piętrowych w Polsce. W pierwszym wprowadzone są
istotne zmiany w samej kompozycji nagrobka: górna
postać leżąca na sarkofagu zostaje zastąpiona typową
dla baroku postacią klęczącą zmarłego. Drugi, tra-
dycyjny, zachowuje układ dwóch leżących postaci je-
dna nad drugą. W obu typach oprawa architektonicz-
na i dekoracyjna jest już barokowa.
Do pierwszej odmiany należy pomnik kardynała
Andrzeja Batorego <i jego bratanka Baltazara z r. 1598
w Barczewie warmińskim74 (il. 36). Postać w dolnej
wnęce nawiązuje do tradycyjnego układu, górna na-
tomiast, w niszy arkadowej zamkniętej lukiem okrą-
głym, klęczy zatopiona w modlitwie. Pomysł ten roz-
winięty w kręgu niderlandzko-francuskim wkracza
na teren Polski poprzez Gdańsk przy współudziale
artystów niderlandzkich tam pracujących75. Jest to
już typowo barokowe ujęcie, z charakterystycznym ze-
stawieniem ciemnego marmuru i alabastru. Do sche-
matu powyższego nawiązać miał prawdopodobnie nie-
wykończony nagrobek Sieniawskiej i Gostomskiej
w Środzie Wielkopolskiej z pocz. w. XVII. W przeci-
wieństwie do skromnej architektury nagrobka Bato-
rego, nagrobek średzki został rozbudowany architek-
tonicznie z zachowaniem bocznych skrzydeł z ■'wnę-
kami na figury alegoryczne. Część środkowa ujęta
w kolumny, podzielona została na dwie nisze. W dol-
nej prostokątnej zachowana została płyta zmarłej
o tradycyjnej formie, w górnej zamkniętej lukiem pół-
kolistym miała być zapewne figura klęcząca, nie wy-
konana. Prawdopodobnie śmierć fundatora, wojewody
poznańskiego Hieronima Gostomskiego w r. 1609 prze ■
szkodziła wykończeniu nagrobka, sprowadzonego za-
pewne z Gdańska.
Do tradycyjnego układu piętrowego nawiązuje
pomnik Krzysztofa Podłęskiego (zm. 1621) i jego żo-
ny w Bogorii k. Sandomierza (il. 37). Charakterystycz-
na dla niego jest rozbudowana oprawa architektonicz-
na arkadowej wnęki górnej i umieszczenie dolnej fi-
gury w części cokołowej. W nagrobku tym najsilniej
przejawiło się trwanie dekoracji renesansowej skła-
dającej się z charakterystycznych motywów roślinno-
kwiatowych typowych dla kręgu Gucciego. Natomiast
rozluźnienie kompozycji architektonicznej i mecha-
niczne wkomponowanie postaci zmarłych zrywa z tra-
dycją renesansową.
74 Boetticher A., Die Kunstdenkmaler Ostpreussens,
zesz. IV, Ermland, 'Kónigsberg 1898, s. 266, tabl. XII
Warmia i Mazury (Ziemie Staropolski, t. IV), cz. I,
Poznań 1953, il. s. 104.
75 Chmarzyński G., w podręczniku Sztuka polska
czasów nowożytnych, jw., s. 197.
II. 39. Nagrobek Amaty i Urszuli Krasińskich w Kra-
snem. (Fot. zb. P. I. S.)
Tradycyjny układ piętrowy w oprawie już w pełni
barokowej reprezentuje pomnik nagrobny Oleśnickich
w opactwie na Świętym Krzyżu, pochodzący z lat ok.
1630 (il. 38). Jeszcze w 2. poł. w. XVII spotykamy się
sporadycznie z tym układem, jak np. w pomniku Ama-
ty i Urszuli Krasińskich z ok. r. 1663 w Krasnem
(il. 39). Jest to jedyny nagrobek piętrowy, gdzie oby-
dwie wnęki zajmują postacie kobiece.
47
11. Tradycja nagrobków piętrowych w początko-
wej fazie baroku jest jeszcze silna. Temat ten w za-
sadzie wykracza poza ramy niniejszej pracy, zajmę
się więc nim tylko pokrótce.
Wydzielić można dwa typy barokowych nagrobków
piętrowych w Polsce. W pierwszym wprowadzone są
istotne zmiany w samej kompozycji nagrobka: górna
postać leżąca na sarkofagu zostaje zastąpiona typową
dla baroku postacią klęczącą zmarłego. Drugi, tra-
dycyjny, zachowuje układ dwóch leżących postaci je-
dna nad drugą. W obu typach oprawa architektonicz-
na i dekoracyjna jest już barokowa.
Do pierwszej odmiany należy pomnik kardynała
Andrzeja Batorego <i jego bratanka Baltazara z r. 1598
w Barczewie warmińskim74 (il. 36). Postać w dolnej
wnęce nawiązuje do tradycyjnego układu, górna na-
tomiast, w niszy arkadowej zamkniętej lukiem okrą-
głym, klęczy zatopiona w modlitwie. Pomysł ten roz-
winięty w kręgu niderlandzko-francuskim wkracza
na teren Polski poprzez Gdańsk przy współudziale
artystów niderlandzkich tam pracujących75. Jest to
już typowo barokowe ujęcie, z charakterystycznym ze-
stawieniem ciemnego marmuru i alabastru. Do sche-
matu powyższego nawiązać miał prawdopodobnie nie-
wykończony nagrobek Sieniawskiej i Gostomskiej
w Środzie Wielkopolskiej z pocz. w. XVII. W przeci-
wieństwie do skromnej architektury nagrobka Bato-
rego, nagrobek średzki został rozbudowany architek-
tonicznie z zachowaniem bocznych skrzydeł z ■'wnę-
kami na figury alegoryczne. Część środkowa ujęta
w kolumny, podzielona została na dwie nisze. W dol-
nej prostokątnej zachowana została płyta zmarłej
o tradycyjnej formie, w górnej zamkniętej lukiem pół-
kolistym miała być zapewne figura klęcząca, nie wy-
konana. Prawdopodobnie śmierć fundatora, wojewody
poznańskiego Hieronima Gostomskiego w r. 1609 prze ■
szkodziła wykończeniu nagrobka, sprowadzonego za-
pewne z Gdańska.
Do tradycyjnego układu piętrowego nawiązuje
pomnik Krzysztofa Podłęskiego (zm. 1621) i jego żo-
ny w Bogorii k. Sandomierza (il. 37). Charakterystycz-
na dla niego jest rozbudowana oprawa architektonicz-
na arkadowej wnęki górnej i umieszczenie dolnej fi-
gury w części cokołowej. W nagrobku tym najsilniej
przejawiło się trwanie dekoracji renesansowej skła-
dającej się z charakterystycznych motywów roślinno-
kwiatowych typowych dla kręgu Gucciego. Natomiast
rozluźnienie kompozycji architektonicznej i mecha-
niczne wkomponowanie postaci zmarłych zrywa z tra-
dycją renesansową.
74 Boetticher A., Die Kunstdenkmaler Ostpreussens,
zesz. IV, Ermland, 'Kónigsberg 1898, s. 266, tabl. XII
Warmia i Mazury (Ziemie Staropolski, t. IV), cz. I,
Poznań 1953, il. s. 104.
75 Chmarzyński G., w podręczniku Sztuka polska
czasów nowożytnych, jw., s. 197.
II. 39. Nagrobek Amaty i Urszuli Krasińskich w Kra-
snem. (Fot. zb. P. I. S.)
Tradycyjny układ piętrowy w oprawie już w pełni
barokowej reprezentuje pomnik nagrobny Oleśnickich
w opactwie na Świętym Krzyżu, pochodzący z lat ok.
1630 (il. 38). Jeszcze w 2. poł. w. XVII spotykamy się
sporadycznie z tym układem, jak np. w pomniku Ama-
ty i Urszuli Krasińskich z ok. r. 1663 w Krasnem
(il. 39). Jest to jedyny nagrobek piętrowy, gdzie oby-
dwie wnęki zajmują postacie kobiece.
47