DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Zlat, Mieczysław: Attyka renesansowa na Śląsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0067
ATTYKA RENESANSOWA NA ŚLĄSKU
zamkach w Ząbkowicach i Bolkowie, zbudowano
w okresie przebudowy murów miejskich tj. ok. r. 1550
nad niektórymi bramami (Ząbkowicką, Kłodzką) i nad
przystawioną w r. 1548 do kościoła od strony południo-
wej biblioteką (il. 9—10). W tym samym czasie pow-
stała zapewne i attyka nad korpusem kościoła para-
fialnego. Ściana attykowa prezbiterium i attyka nad
korpusem kościoła nie mogły powstać równocześnie.
Pierwszą budowano dla celów obronnych w okresie
powszechnej na Śląsku paniki przed najazdem ture-
ckim 31. Drugiej — brak cech urządzenia obronnego,
co każę się domyślać, że powstała już po okresie po-
śpiesznego fortyfikowania miast śląskich, a więc nie
wcześniej niż ok. r. 1550. Nie da się więc utrzymać ani
stanowisko Lutscha i Dobrowolskiego, datujących
w najbliższej okolicy miasta. Podobne grzebienie wień-
czą względnie wieńczyły wieże kościelne w Budzowie,
Gniłym Potoku, Przedborowej, bramę cmentarną
w Księginicach Wielkich, drugą (obok Ząbkowic) re-
zydencję książąt ziębicko-oleśnickich w Oleśnicy
(1559—63), zamek i ratusz (1561) w Ziębicach, zamek
w Ratnie Dolnym z r. 1563, dom i wieżę kościelną
w Złotym Stoku 33.
Jak Wrocław i Ząbkowice, tak też Paczków i Bol-
ków pośredniczyły w rozpowszechnieniu attyki wcze-
snorenesansowej. Attykę kościoła paczkowskiego po-
wtórzono na wieży kościelnej w Doboszowicach i sze-
regu kościołów księstwa nyskiego. Za przykładem Bol-
kowa, attykowe zwieńczenia murów otrzymały zamki
Chojnik i Kłaczyna oraz liczne wieże kościelne w daw-
II. 8. Bolków, attyki na zamku, stan z r. 1953. (Rys. S. Frąckiewicz)
attyki Paczkowa na ok. r. 1530, ani wyrażony przez te-
go drugiego pogląd o wpływach polskich na attyki
kościoła w Paczkowie 32. W attyce nad korpusem ko-
ścioła w Paczkowie zarysowuje się już dość wyraźnie
zróżnicowania fryzu i grzebienia (il. 11). Fryz jest wy-
sokim, nie zdobionym pasem muru nad przyporami,
przebitym prostokątnymi okienkami i dźwigającym
dach pogrążony. Grzebień, choć operuje tymi samymi
motywami co wcześniejsze attyki śląskie, wykazuje
w stosunku do nich postęp, wyrażający się bardziej
skomplikowanym rytmem trojakiego rodzaju szczyci-
ków.
Bezpośredni wpływ attyk ząbkowickich da się
stwierdzić na całym szeregu zwieńczeń attykowych
31 Priemer J. F., jw., s. 38 i n.
32 Lutsch H., jw., IV, s. 130; Dobrowolski T., Sztu-
ka na Śląsku, s. 222, oraz tenże, Sztuka Krakowa, Kra-
ków 1950, s. 242.
33 Lutsch H., jw., II, s. 39, II, s. 127, 128.
34 Bimler K., jw., Bd IV, s. 51.
nym księstwie świdnicko-jaworskim (Karpniki, Marci-
nowice). Półkoliste szczyciki występowały licznie
(i utrzymały się częściowo) na bramach miejskich Śro-
dy Śląskiej, Złotoryi i Chojnowa. W Chojnowie za-
chowały je: wieża kościoła parafialnego i Baszta Tka-
czy (il. 12); są one być może dziełem Franciszka Parra,
współtwórcy zamku brzeskiego, osiadłego w Chojno-
wie w latach 40-tych XVI w. Z warsztatem Parrów
łączy się również attykę zamku w Prochowicach, pow-
stałą prawdopodobnie w czasie przebudowy zamku
ok. r. 1540 34. Na rysunku Wernera (il. 13) attyka ta
przedstawia się jako rząd półkolistych szczycików,
rozdzielonych wąskimi słupkami3S, co stanowi dalsze
rozwinięcie grzebienia attyki wczesnorenesansowej; ten
33 Por. rkps Bibl. Uniw. we Wrocławiu, Ms 2, 17 m,
t. 2, s. 142. Na innym rysunku Wernera (por. Bimler K.,
jw., IV, s. 45) attyka ta jest pokazana jako rząd „ja-
skółczych ogonów"; rysunek ten pochodzi jednak z se-
rii późniejszych niedokładnych replik Wernera i dla-
tego nie budzi zaufania.
57
zamkach w Ząbkowicach i Bolkowie, zbudowano
w okresie przebudowy murów miejskich tj. ok. r. 1550
nad niektórymi bramami (Ząbkowicką, Kłodzką) i nad
przystawioną w r. 1548 do kościoła od strony południo-
wej biblioteką (il. 9—10). W tym samym czasie pow-
stała zapewne i attyka nad korpusem kościoła para-
fialnego. Ściana attykowa prezbiterium i attyka nad
korpusem kościoła nie mogły powstać równocześnie.
Pierwszą budowano dla celów obronnych w okresie
powszechnej na Śląsku paniki przed najazdem ture-
ckim 31. Drugiej — brak cech urządzenia obronnego,
co każę się domyślać, że powstała już po okresie po-
śpiesznego fortyfikowania miast śląskich, a więc nie
wcześniej niż ok. r. 1550. Nie da się więc utrzymać ani
stanowisko Lutscha i Dobrowolskiego, datujących
w najbliższej okolicy miasta. Podobne grzebienie wień-
czą względnie wieńczyły wieże kościelne w Budzowie,
Gniłym Potoku, Przedborowej, bramę cmentarną
w Księginicach Wielkich, drugą (obok Ząbkowic) re-
zydencję książąt ziębicko-oleśnickich w Oleśnicy
(1559—63), zamek i ratusz (1561) w Ziębicach, zamek
w Ratnie Dolnym z r. 1563, dom i wieżę kościelną
w Złotym Stoku 33.
Jak Wrocław i Ząbkowice, tak też Paczków i Bol-
ków pośredniczyły w rozpowszechnieniu attyki wcze-
snorenesansowej. Attykę kościoła paczkowskiego po-
wtórzono na wieży kościelnej w Doboszowicach i sze-
regu kościołów księstwa nyskiego. Za przykładem Bol-
kowa, attykowe zwieńczenia murów otrzymały zamki
Chojnik i Kłaczyna oraz liczne wieże kościelne w daw-
II. 8. Bolków, attyki na zamku, stan z r. 1953. (Rys. S. Frąckiewicz)
attyki Paczkowa na ok. r. 1530, ani wyrażony przez te-
go drugiego pogląd o wpływach polskich na attyki
kościoła w Paczkowie 32. W attyce nad korpusem ko-
ścioła w Paczkowie zarysowuje się już dość wyraźnie
zróżnicowania fryzu i grzebienia (il. 11). Fryz jest wy-
sokim, nie zdobionym pasem muru nad przyporami,
przebitym prostokątnymi okienkami i dźwigającym
dach pogrążony. Grzebień, choć operuje tymi samymi
motywami co wcześniejsze attyki śląskie, wykazuje
w stosunku do nich postęp, wyrażający się bardziej
skomplikowanym rytmem trojakiego rodzaju szczyci-
ków.
Bezpośredni wpływ attyk ząbkowickich da się
stwierdzić na całym szeregu zwieńczeń attykowych
31 Priemer J. F., jw., s. 38 i n.
32 Lutsch H., jw., IV, s. 130; Dobrowolski T., Sztu-
ka na Śląsku, s. 222, oraz tenże, Sztuka Krakowa, Kra-
ków 1950, s. 242.
33 Lutsch H., jw., II, s. 39, II, s. 127, 128.
34 Bimler K., jw., Bd IV, s. 51.
nym księstwie świdnicko-jaworskim (Karpniki, Marci-
nowice). Półkoliste szczyciki występowały licznie
(i utrzymały się częściowo) na bramach miejskich Śro-
dy Śląskiej, Złotoryi i Chojnowa. W Chojnowie za-
chowały je: wieża kościoła parafialnego i Baszta Tka-
czy (il. 12); są one być może dziełem Franciszka Parra,
współtwórcy zamku brzeskiego, osiadłego w Chojno-
wie w latach 40-tych XVI w. Z warsztatem Parrów
łączy się również attykę zamku w Prochowicach, pow-
stałą prawdopodobnie w czasie przebudowy zamku
ok. r. 1540 34. Na rysunku Wernera (il. 13) attyka ta
przedstawia się jako rząd półkolistych szczycików,
rozdzielonych wąskimi słupkami3S, co stanowi dalsze
rozwinięcie grzebienia attyki wczesnorenesansowej; ten
33 Por. rkps Bibl. Uniw. we Wrocławiu, Ms 2, 17 m,
t. 2, s. 142. Na innym rysunku Wernera (por. Bimler K.,
jw., IV, s. 45) attyka ta jest pokazana jako rząd „ja-
skółczych ogonów"; rysunek ten pochodzi jednak z se-
rii późniejszych niedokładnych replik Wernera i dla-
tego nie budzi zaufania.
57