DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Zlat, Mieczysław: Attyka renesansowa na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0072
Mieczysław zlaT
wyjątkowo wysoka i stanowiła więcej niż jedną trze-
cią wysokości całego budynku, nakrytego dachem po-
grążonym. Fryz, dzielony kilkoma gzymsami, zdobiło
kilka pasów konsol i kolumienki we wnękach, umie-
szczone zresztą także w szczytach; grzebień miał trzy
szczyty. Motyw attyki szczytowej stał się trwałą tra-
dycją w architekturze Brzegu; stosowano go jeszcze
w baroku, jak to widać na kilku zachowanych budo-
wlach z XVIII w.51.
Attyki brzeskie są najdojrzalszymi artystycznie roz-
wiązaniami w obrębie swego typu; inne śląskie attyki
szczytowe nie dorównują im ani harmonią związania
z całą fasadą, ani pomysłowością w doborze motywów
zdobniczych. Attyka nad Bramą Wrocławską w Nysie
(koniec XVI w.) powstała przez wstawienie w naroża,
między szczyty czworobocznej baszty — okrągłych wie-
życzek, zwieńczonych trójkątnymi szczycikami. Dzięki
wieżyczkom, wypełniającym przerwy między szczyta-
mi, szczyty przestały działać jako akcent pionowy,
a całe zwieńczenie nabrało cech grzebienia horyzon-
talnego. W analogiczny sposób zwieńczona była Bra-
ma Polska w Głogowie 52. Charakter attyki szczytowej
II. 15. Trzebina, attyka na zamku, stan z ok. r. 1938.
(Rys. S. Frąckiewicz)
mają połączone trzy szczyty zamku w Gościszowie
(r. 1603), choć ich powiązanie wzajemne nie jest tak
harmonijne jak np. w typowych attykach czeskich (za-
mek w Litomyślu, ratusz w Most), czy choćby na ko-
ściele parafialnym w śląskim Lądku-Zdroju, gdzie na-
stąpiło artystycznie doskonałe przebranie attyki szczy-
towej w szatę barokową.
Ojczyzną attyk szczytowych są Czechy, gdzie ten
typ renesansowego zwieńczenia powstał, najszerzej się
spopularyzował i ukształtowany został w najbardziej
dojrzałe realizacje. Nie ulega wątpliwości, że właśnie
z Czech przejął je Śląsk, na co wskazuje także ich
późne pojawienie się tutaj, przy braku tego typu attyk
w Polsce. Tendencja do horyzontalnego zamknięcia
fasady jest w attykach szczytowych znacznie słabsza
niż w attykach typu polskiego. Jeżeli attyka renesan-
sowa w ogóle była rezultatem pogodzenia gotyckich
szczytów względnie sterczyn z włosko-renesansową za-
sadą wyraźnego akcentu poziomego w zwieńczeniu fa-
sady, to w jej poszczególnych typach wzajemny sto-
sunek elementów gotyckich i renesansowych był róż-
ny. Czeska attyka szczytowa zachowała znacznie wię-
cej z gotyku niż attyka polska, bliższa ideałom wło-
skiego renesansu. Ale i w obrębie jednego typu, atty-
ki szczytowej, można dostrzec zróżnicowania w stop-
niu zależności twórcy od tradycji gotyckiej. W porów-
naniu z czeskimi attykami szczytowymi zwieńczenia
brzeskie wykazują znacznie drobniejsze rozmiary
szczytów, bliskie zębom polskich grzebieni attyko-
wych oraz oryginalne rozwiązanie fryzu w zastosowa-
niu konsol i wnęk z kolumienkami. Mamy tu więc do
czynienia z krzyżowaniem się wpływów polskich
i czeskich, na co zwrócił uwagę Luebke 5S.
W przeniesieniu attyki szczytowej na Śląsk pośred-
niczyć mógł jeden z wielu komasków, ciągnących
z Czech do jednej z najliczniejszych i najruchliwszych
kolonii komasków — w Brzegu. Ten typ attyki dotarł
na Śląsk późno, ok. r. 1600 i dlatego też twórcy attyk
brzeskich musieli się liczyć i w pewnej mierze nawet
dostosować do attyki polskiej, w tym czasie już popu-
larnej na Śląsku.
Ludowe adaptacje attyki. Świadectwem trwałego
związania attyki z architekturą śląską jest fakt jej
wejścia do repertuaru form budownictwa wiejskiego.
Chodzi tu nie o najbardziej dla wsi śląskiej charak-
terystyczne budownictwo drewniane, dla którego ta
31 Powszechność attyk szczytowych w Brzegu
stwierdził na podstawie szczegółowych badań archi-
tektury brzeskiej dr St. Golachowski. Z udostępnio-
nych mi uprzejmie przez niego materiałów ikonogra-
ficznych wynika, iż Brzeg miał kilkadziesiąt domów
wieloszczytowych z XVII i XVIII w.; z tej liczby co
najmniej dziesięć posiada renesansową attykę szczy-
tową.
52 Lutsch H., jw., III, s. 40.
33 Luebke W., jw., II, s. 167.
62
wyjątkowo wysoka i stanowiła więcej niż jedną trze-
cią wysokości całego budynku, nakrytego dachem po-
grążonym. Fryz, dzielony kilkoma gzymsami, zdobiło
kilka pasów konsol i kolumienki we wnękach, umie-
szczone zresztą także w szczytach; grzebień miał trzy
szczyty. Motyw attyki szczytowej stał się trwałą tra-
dycją w architekturze Brzegu; stosowano go jeszcze
w baroku, jak to widać na kilku zachowanych budo-
wlach z XVIII w.51.
Attyki brzeskie są najdojrzalszymi artystycznie roz-
wiązaniami w obrębie swego typu; inne śląskie attyki
szczytowe nie dorównują im ani harmonią związania
z całą fasadą, ani pomysłowością w doborze motywów
zdobniczych. Attyka nad Bramą Wrocławską w Nysie
(koniec XVI w.) powstała przez wstawienie w naroża,
między szczyty czworobocznej baszty — okrągłych wie-
życzek, zwieńczonych trójkątnymi szczycikami. Dzięki
wieżyczkom, wypełniającym przerwy między szczyta-
mi, szczyty przestały działać jako akcent pionowy,
a całe zwieńczenie nabrało cech grzebienia horyzon-
talnego. W analogiczny sposób zwieńczona była Bra-
ma Polska w Głogowie 52. Charakter attyki szczytowej
II. 15. Trzebina, attyka na zamku, stan z ok. r. 1938.
(Rys. S. Frąckiewicz)
mają połączone trzy szczyty zamku w Gościszowie
(r. 1603), choć ich powiązanie wzajemne nie jest tak
harmonijne jak np. w typowych attykach czeskich (za-
mek w Litomyślu, ratusz w Most), czy choćby na ko-
ściele parafialnym w śląskim Lądku-Zdroju, gdzie na-
stąpiło artystycznie doskonałe przebranie attyki szczy-
towej w szatę barokową.
Ojczyzną attyk szczytowych są Czechy, gdzie ten
typ renesansowego zwieńczenia powstał, najszerzej się
spopularyzował i ukształtowany został w najbardziej
dojrzałe realizacje. Nie ulega wątpliwości, że właśnie
z Czech przejął je Śląsk, na co wskazuje także ich
późne pojawienie się tutaj, przy braku tego typu attyk
w Polsce. Tendencja do horyzontalnego zamknięcia
fasady jest w attykach szczytowych znacznie słabsza
niż w attykach typu polskiego. Jeżeli attyka renesan-
sowa w ogóle była rezultatem pogodzenia gotyckich
szczytów względnie sterczyn z włosko-renesansową za-
sadą wyraźnego akcentu poziomego w zwieńczeniu fa-
sady, to w jej poszczególnych typach wzajemny sto-
sunek elementów gotyckich i renesansowych był róż-
ny. Czeska attyka szczytowa zachowała znacznie wię-
cej z gotyku niż attyka polska, bliższa ideałom wło-
skiego renesansu. Ale i w obrębie jednego typu, atty-
ki szczytowej, można dostrzec zróżnicowania w stop-
niu zależności twórcy od tradycji gotyckiej. W porów-
naniu z czeskimi attykami szczytowymi zwieńczenia
brzeskie wykazują znacznie drobniejsze rozmiary
szczytów, bliskie zębom polskich grzebieni attyko-
wych oraz oryginalne rozwiązanie fryzu w zastosowa-
niu konsol i wnęk z kolumienkami. Mamy tu więc do
czynienia z krzyżowaniem się wpływów polskich
i czeskich, na co zwrócił uwagę Luebke 5S.
W przeniesieniu attyki szczytowej na Śląsk pośred-
niczyć mógł jeden z wielu komasków, ciągnących
z Czech do jednej z najliczniejszych i najruchliwszych
kolonii komasków — w Brzegu. Ten typ attyki dotarł
na Śląsk późno, ok. r. 1600 i dlatego też twórcy attyk
brzeskich musieli się liczyć i w pewnej mierze nawet
dostosować do attyki polskiej, w tym czasie już popu-
larnej na Śląsku.
Ludowe adaptacje attyki. Świadectwem trwałego
związania attyki z architekturą śląską jest fakt jej
wejścia do repertuaru form budownictwa wiejskiego.
Chodzi tu nie o najbardziej dla wsi śląskiej charak-
terystyczne budownictwo drewniane, dla którego ta
31 Powszechność attyk szczytowych w Brzegu
stwierdził na podstawie szczegółowych badań archi-
tektury brzeskiej dr St. Golachowski. Z udostępnio-
nych mi uprzejmie przez niego materiałów ikonogra-
ficznych wynika, iż Brzeg miał kilkadziesiąt domów
wieloszczytowych z XVII i XVIII w.; z tej liczby co
najmniej dziesięć posiada renesansową attykę szczy-
tową.
52 Lutsch H., jw., III, s. 40.
33 Luebke W., jw., II, s. 167.
62