DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Zlat, Mieczysław: Attyka renesansowa na Śląsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0073
ATTYKA RENESANSOWA NA ŚLĄSKU
II. 16. Paczków, attyka kruchty pn. przy kościele par., stan z r. 1952.
(Rys. S. Frąckiewicz)
forma z natury rzeczy musiała pozostać obca, ale
o skromne kościółki murowane, wznoszone rękami
wiejskich lub małomiasteczkowych rzemieślników.
Kościół był najczęściej jedyną we wsi budowlą muro-
waną, w realizacji której mogły znaleźć wyraz arty-
styczne ambicje wiejskich budowniczych. Stąd i atty-
ka na wsi śląskiej znajduje zastosowanie wyłącznie
w budownictwie kościelnym. Najczęściej, za przykła-
dem miast, wieńczy się nią wieże, a od kiedy prak-
tycznie sprawdzono jej przydatność do dekoracji mu-
rów i bram cmentarzy kościelnych — grzebień atty-
kowy stał się nieodłączną ozdobą tych założeń. Przez
rozpowszechnienie zwieńczeń attykowych na muro-
wanych ogrodzeniach i bramach budownictwo ludowe
Śląska wzbogaciło wachlarz typów budowli attyko-
wych, a że takie zastosowanie attyki poza Śląskiem
nie przyjęło się — tym bardziej trzeba je uznać za
charakterystyczne dla tego regionu, w którym od koń-
ca XVI w. stało się regułą.
Budownictwo wiejskie na Śląsku przejmowało atty-
kę renesansową różnych typów. Czasem odbywało się
to drogą kopiowania form budownictwa miejskiego
i zamkowego, kiedy indziej znowu, bardziej ambitny
artysta ludowy wzory te przekształcał na mniej lub
więcej nowe, tłumacząc klasyczne formy renesansu na
54 Z tych samych względów odrzucano fryz attyko-
wv i w architekturze nie ludowej, np. na kurtyno-
język sztuki ludowej. W adaptacjach ludowych attyka
utraciła swą funkcję konstrukcyjną. Stawiano ją tam.
gdzie dach nie był potrzebny, nigdy natomiast nie
wieńczyła większych brył, przy których narzucałby się
problem pogodzenia horyzontalnego zwieńczenia ze
stromizną dachu. Na murach i bramach podwyższają-
cy attykę fryz był zbędny jako konstrukcja, a zara-
zem niepożądany jako element kompozycji plastycznej,
przy niewielkiej wysokości wieńczonej ściany54. Bę-
dąc formą o funkcji wyłącznie dekoracyjnej attyka
kształtowana była przez wiejskich majstrów z tym
większą swobodą.
Grzebienie attyk wczesnorenesansowych stosowano
w śląskim budownictwie ludowym bez wprowadzenia
większych zmian w ich ukształtowaniu (il. 31). Dopie-
ro attyki typu polskiego pobudziły wyobraźnię ludo-
wych artystów i dały im okazję do wyrażenia twórczej
oryginalności. Wynikło to zarówno z charakteru bu-
dowli najczęściej wznoszonych na wsi (nie nadawała
się do nich np. attyka szczytowa), jak i z wyjątkowej
sugestywności grzebienia attyki polskiej, najbardziej
urozmaiconego w rysunku i zasobnego w różnorodne
motywy zdobnicze, a przez to najsilniej działającego
na wyobraźnię wiejskich artystów. Attykowe zwień-
czenie muru cmentarza kościelnego w Boguchwałowie
wych murach zamku w Krasiczynie, na murze otacza-
jącym pałac Schwarzenbergów w Pradze itd.
63
II. 16. Paczków, attyka kruchty pn. przy kościele par., stan z r. 1952.
(Rys. S. Frąckiewicz)
forma z natury rzeczy musiała pozostać obca, ale
o skromne kościółki murowane, wznoszone rękami
wiejskich lub małomiasteczkowych rzemieślników.
Kościół był najczęściej jedyną we wsi budowlą muro-
waną, w realizacji której mogły znaleźć wyraz arty-
styczne ambicje wiejskich budowniczych. Stąd i atty-
ka na wsi śląskiej znajduje zastosowanie wyłącznie
w budownictwie kościelnym. Najczęściej, za przykła-
dem miast, wieńczy się nią wieże, a od kiedy prak-
tycznie sprawdzono jej przydatność do dekoracji mu-
rów i bram cmentarzy kościelnych — grzebień atty-
kowy stał się nieodłączną ozdobą tych założeń. Przez
rozpowszechnienie zwieńczeń attykowych na muro-
wanych ogrodzeniach i bramach budownictwo ludowe
Śląska wzbogaciło wachlarz typów budowli attyko-
wych, a że takie zastosowanie attyki poza Śląskiem
nie przyjęło się — tym bardziej trzeba je uznać za
charakterystyczne dla tego regionu, w którym od koń-
ca XVI w. stało się regułą.
Budownictwo wiejskie na Śląsku przejmowało atty-
kę renesansową różnych typów. Czasem odbywało się
to drogą kopiowania form budownictwa miejskiego
i zamkowego, kiedy indziej znowu, bardziej ambitny
artysta ludowy wzory te przekształcał na mniej lub
więcej nowe, tłumacząc klasyczne formy renesansu na
54 Z tych samych względów odrzucano fryz attyko-
wv i w architekturze nie ludowej, np. na kurtyno-
język sztuki ludowej. W adaptacjach ludowych attyka
utraciła swą funkcję konstrukcyjną. Stawiano ją tam.
gdzie dach nie był potrzebny, nigdy natomiast nie
wieńczyła większych brył, przy których narzucałby się
problem pogodzenia horyzontalnego zwieńczenia ze
stromizną dachu. Na murach i bramach podwyższają-
cy attykę fryz był zbędny jako konstrukcja, a zara-
zem niepożądany jako element kompozycji plastycznej,
przy niewielkiej wysokości wieńczonej ściany54. Bę-
dąc formą o funkcji wyłącznie dekoracyjnej attyka
kształtowana była przez wiejskich majstrów z tym
większą swobodą.
Grzebienie attyk wczesnorenesansowych stosowano
w śląskim budownictwie ludowym bez wprowadzenia
większych zmian w ich ukształtowaniu (il. 31). Dopie-
ro attyki typu polskiego pobudziły wyobraźnię ludo-
wych artystów i dały im okazję do wyrażenia twórczej
oryginalności. Wynikło to zarówno z charakteru bu-
dowli najczęściej wznoszonych na wsi (nie nadawała
się do nich np. attyka szczytowa), jak i z wyjątkowej
sugestywności grzebienia attyki polskiej, najbardziej
urozmaiconego w rysunku i zasobnego w różnorodne
motywy zdobnicze, a przez to najsilniej działającego
na wyobraźnię wiejskich artystów. Attykowe zwień-
czenie muru cmentarza kościelnego w Boguchwałowie
wych murach zamku w Krasiczynie, na murze otacza-
jącym pałac Schwarzenbergów w Pradze itd.
63