DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Zlat, Mieczysław: Attyka renesansowa na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0074
MIECZYSŁAW ZLAT
(r. 1602) zachowuje zasadniczy układ grzebienia atty-
ki polskiej. Ludowej stylizacji uległy jednak esowni-
ce, kreślone „od ręki“; są one tu niesymetryczne, przez
uwydatnienie woluty górnej przy zupełnym prawie
zaniku dolnej. Korony attykowe bramek cmentarnych
przy kościele w Łukowicach Brzeskich (r. 1581) wy-
kazują jeszcze silniejsze przekształcenie grzebienia
typu polskiego: esownice i dzielący je słupek nie wy-
odrębniają się tu jako samodzielne elementy, lecz
łącznie tworzą szczycik o profilu dzbana, nakryty trój-
kątną nadstawką (ił. 32). Przykładem daleko posunię-
tej ludowej adaptacji attyki jest grzebień koronujący
bramę cmentarza przy kościele w Cesarzowicach (zbu-
rzony w okresie międzywojennym, (il. 33). Zwieńcze-
nie bramy z Cesarzowic przypomina attykę tylko przez
zastosowanie poziomego rzędu szczycików jako formy
wieńczącej. W grzebieniu powtarzają się trzy motywy:
stylizowany ptak o rozpostartych skrzydłach, liść dę-
bowy (może echo rozet, znanych np. z attyki poznań-
skiego ratusza) i półkolisty szczycik ze stożkowym gu-
zem. Także kompozycja tej attyki wykazuje znaczne
odstępstwa od powszechnie stosowanego prostego ryt-
mu w zestawieniu różnych elementów grzebienia.
Grzebień attykowy z Cesarzowic jest krańcowym
przykładem ludowego przekształcenia attyki renesan-
sowej w kierunku spotęgowania jej dekoracyjności.
Tendencja do traktowania attyki jako motywu czysto
dekoracyjnego wystąpiła tu w takim natężeniu, że
w poszukiwaniu odpowiednich elementów grzebienia
anonimowy twórca sięgnął do repertuaru obcych ar-
chitekturze form drobnej plastyki.
O ile attyka w Boguchwałowie jest tylko przykła-
dem ludowej stylizacji form zaczerpniętych ze sztuki
oficjalnej, to attyki w Łukowicach Brzeskich i Cesa-
rzowicach wykazują taki stopień oryginalności w
ukształtowaniu grzebienia, że zgodnie z przyjętą na
wstępie rozdziału zasadą klasyfikacji należy je uznać
za przykłady odrębnego typu attyk, mimo iż typ ten
nie da się niestety wyilustrować większą ilością przy-
kładów. Wyjątkowa popularność attyk na wsi śląskiej
pozwala jednak domyślać się, iż podobnych zwieńczeń
attykowych musiało być dawniej znacznie więcej.
Przedmiotem badań mogło stać się tylko kilka attyk,
bowiem źródła obrazowe do budownictwa wiejskiego
są nieporównanie skromniejsze niż te, które odnoszą
się do miast.
II. 17. Zgorzelec, dom Rynek Górny 8, wg rysunku
z XIX w.
II. 18. Zgorzelec, dom Rynek Górny 3, wg rysunku
z XIX w.
64
(r. 1602) zachowuje zasadniczy układ grzebienia atty-
ki polskiej. Ludowej stylizacji uległy jednak esowni-
ce, kreślone „od ręki“; są one tu niesymetryczne, przez
uwydatnienie woluty górnej przy zupełnym prawie
zaniku dolnej. Korony attykowe bramek cmentarnych
przy kościele w Łukowicach Brzeskich (r. 1581) wy-
kazują jeszcze silniejsze przekształcenie grzebienia
typu polskiego: esownice i dzielący je słupek nie wy-
odrębniają się tu jako samodzielne elementy, lecz
łącznie tworzą szczycik o profilu dzbana, nakryty trój-
kątną nadstawką (ił. 32). Przykładem daleko posunię-
tej ludowej adaptacji attyki jest grzebień koronujący
bramę cmentarza przy kościele w Cesarzowicach (zbu-
rzony w okresie międzywojennym, (il. 33). Zwieńcze-
nie bramy z Cesarzowic przypomina attykę tylko przez
zastosowanie poziomego rzędu szczycików jako formy
wieńczącej. W grzebieniu powtarzają się trzy motywy:
stylizowany ptak o rozpostartych skrzydłach, liść dę-
bowy (może echo rozet, znanych np. z attyki poznań-
skiego ratusza) i półkolisty szczycik ze stożkowym gu-
zem. Także kompozycja tej attyki wykazuje znaczne
odstępstwa od powszechnie stosowanego prostego ryt-
mu w zestawieniu różnych elementów grzebienia.
Grzebień attykowy z Cesarzowic jest krańcowym
przykładem ludowego przekształcenia attyki renesan-
sowej w kierunku spotęgowania jej dekoracyjności.
Tendencja do traktowania attyki jako motywu czysto
dekoracyjnego wystąpiła tu w takim natężeniu, że
w poszukiwaniu odpowiednich elementów grzebienia
anonimowy twórca sięgnął do repertuaru obcych ar-
chitekturze form drobnej plastyki.
O ile attyka w Boguchwałowie jest tylko przykła-
dem ludowej stylizacji form zaczerpniętych ze sztuki
oficjalnej, to attyki w Łukowicach Brzeskich i Cesa-
rzowicach wykazują taki stopień oryginalności w
ukształtowaniu grzebienia, że zgodnie z przyjętą na
wstępie rozdziału zasadą klasyfikacji należy je uznać
za przykłady odrębnego typu attyk, mimo iż typ ten
nie da się niestety wyilustrować większą ilością przy-
kładów. Wyjątkowa popularność attyk na wsi śląskiej
pozwala jednak domyślać się, iż podobnych zwieńczeń
attykowych musiało być dawniej znacznie więcej.
Przedmiotem badań mogło stać się tylko kilka attyk,
bowiem źródła obrazowe do budownictwa wiejskiego
są nieporównanie skromniejsze niż te, które odnoszą
się do miast.
II. 17. Zgorzelec, dom Rynek Górny 8, wg rysunku
z XIX w.
II. 18. Zgorzelec, dom Rynek Górny 3, wg rysunku
z XIX w.
64