DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Białostocki, Jan: Zagadka "Bitwy pod Orszą"
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0102
JAN BIAŁOSTOCKI
II. 10. Armaty z celującym ogniomistrzem, fragment il. 1. (Fot. H. Romanowski)
Kto wie, czy ustawiona na widocznym miejscu
pierwszego planu armata, zapożyczona z nowej ryciny
słynnego mistrza, znanej pewnie w środowisku me-
cenasów, interesujących się sztuką, nie jest „cytatą“
popisową artysty, świadczącą o jego erudycji i oczy-
taniu artystycznym, odpowiednią właśnie w naj-
bliższych latach po ukazaniu się Durerowskiej akwa-
forty.
Powracamy więc do daty około 1520 roku, jako naj-
prawdopodobniejszego terminu powstania obrazu.
3
Jeszcze jeden problem powinien być rozważony:
pierwotny wygląd obrazu i jego kompozycja. Herbst
i Walicki opierając się na analizie formalnej kompo-
zycji wnosili, że obraz został obcięty po lewej o bli-
sko 1/5 podstawy 53. Jest to chyba słuszne. Symetrycz-
ny układ grup ludzkich, zanalizowany przez autorów,
jest niewątpliwie zamierzony przez malarza. Chciał-
bym jeszcze podnieść, że środek kompozycyjny malo-
widła został zasugerowany wyraźnie; w dolnej części
obrazu, poniżej szturmujących pod osłoną dział mas
piechoty, które stanowią tutaj oś środkową kompozy-
cji, znajduje się jedna z najbardziej dynamicznych
53 Herbst i Walicki, s. 57.
partii, ujęta od dołu półkolem lądu obmywanego przez
rzekę. Centrum tej walczącej grupy jeźdźców stanowi
jeden z nich widziany z profilu, galopujący w lewo
a jego tarcza jest jak gdyby środkowym punktem kom-
pozycyjnym. Dokoła promieniście strzelają lance,
wszystkie akcenty ułożone są odśrodkowo, jest to jak-
by węzeł akcji, jądro ruchu wspierającego powolny
i masywny przepływ mas wojska powyżej (por. il. 12).
Ten akcent potwierdza zdecydowanie analizę Herbsta
i Walickiego i tym bardziej skłania do przyjęcia ich
propozycji rekonstrukcyjnej. Istotnie lewy pas obrazi
zawierał chyba moczary, gdyż bardzo drobny rozmiai
postaci ludzkich u lewego brzegu sugeruje, iż dalej
90
II. 10. Armaty z celującym ogniomistrzem, fragment il. 1. (Fot. H. Romanowski)
Kto wie, czy ustawiona na widocznym miejscu
pierwszego planu armata, zapożyczona z nowej ryciny
słynnego mistrza, znanej pewnie w środowisku me-
cenasów, interesujących się sztuką, nie jest „cytatą“
popisową artysty, świadczącą o jego erudycji i oczy-
taniu artystycznym, odpowiednią właśnie w naj-
bliższych latach po ukazaniu się Durerowskiej akwa-
forty.
Powracamy więc do daty około 1520 roku, jako naj-
prawdopodobniejszego terminu powstania obrazu.
3
Jeszcze jeden problem powinien być rozważony:
pierwotny wygląd obrazu i jego kompozycja. Herbst
i Walicki opierając się na analizie formalnej kompo-
zycji wnosili, że obraz został obcięty po lewej o bli-
sko 1/5 podstawy 53. Jest to chyba słuszne. Symetrycz-
ny układ grup ludzkich, zanalizowany przez autorów,
jest niewątpliwie zamierzony przez malarza. Chciał-
bym jeszcze podnieść, że środek kompozycyjny malo-
widła został zasugerowany wyraźnie; w dolnej części
obrazu, poniżej szturmujących pod osłoną dział mas
piechoty, które stanowią tutaj oś środkową kompozy-
cji, znajduje się jedna z najbardziej dynamicznych
53 Herbst i Walicki, s. 57.
partii, ujęta od dołu półkolem lądu obmywanego przez
rzekę. Centrum tej walczącej grupy jeźdźców stanowi
jeden z nich widziany z profilu, galopujący w lewo
a jego tarcza jest jak gdyby środkowym punktem kom-
pozycyjnym. Dokoła promieniście strzelają lance,
wszystkie akcenty ułożone są odśrodkowo, jest to jak-
by węzeł akcji, jądro ruchu wspierającego powolny
i masywny przepływ mas wojska powyżej (por. il. 12).
Ten akcent potwierdza zdecydowanie analizę Herbsta
i Walickiego i tym bardziej skłania do przyjęcia ich
propozycji rekonstrukcyjnej. Istotnie lewy pas obrazi
zawierał chyba moczary, gdyż bardzo drobny rozmiai
postaci ludzkich u lewego brzegu sugeruje, iż dalej
90