DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historykow Sztuki
DOI Artikel:Dobrzycka, Anna; Orańska, Józefa [Gefeierte Pers.]: Józefa Orańska 1896 - 1955
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0199
centracyjnego nie zdołały Łgasić Jej pogody ani wy-
drzeć zaufania, jakim darzyła świat i ludzi. Osobista
postawa moralna, jasna i prosta, nauczyła Ją patrzeć
z wyrozumieniem na słabości ludzkie; a na przykrości,
jakich nie szczędziło Jej życie, odpowiedzią był jedy-
nie bezradny i zakłopotany Jej uśmiech.
Z niezwykłym opanowaniem przyjęła Józefa Orań-
ska cios, jakim — w chwili największego zapału do
pracy — uderzyła w Nią niespodziewana choroba.
Ostatnie dni życia wystarczyły wprawdzie, by upo-
rządkować szare sprawy codzienne, „żeby nie zosta-
wiać nikomu kłopotu", lecz zbyt już były krótkie, by
skończyć rozpoczętą pracę nad zgromadzonymi mate-
riałami i ocalałymi z pożogi wojennej strzępkami no-
tatek archiwalnych.
Dorobek naukowy Józefy Orańskiej wskazuje na
rozległe Jej zainteresowania. Prace Jej głównie sku-
piają się około zagadnień grafiki i malarstwa polskie-
go. Nie brak jednakże pozycji sięgających w dziedzi-
nę sztuki ludowej czy ikonografii. Pierwsze artykuły
w tygodniowych dodatkach kulturalnych poznańskiej
prasy świadczą, że Autorka przywiązywała dużą wa-
gę do popularyzacji zagadnień sztuki. Omawiała waż-
niejsze wystawy w Muzeum im. Mielżyńskich w Po-
znaniu, publikowała ciekawsze obiekty ze zbiorów
Kórnickich, drukowała przyczynki do dziejów malar-
stwa polskiego XVIII i XIX wieku. Te ostatnie, obok
uwag na marginesie pracy Zahorskiej w Biuletynie
z 1933 roku, złożyły się na uzupełnienia dawnej pracy
doktorskiej o Czechowiczu. Rozszerzona jego monogra-
fia ukazać się miała drukiem dopiero w pierwszych la-
tach Polski Ludowej. Wydana nakładem Poznańskie-
go Towarzystwa Przyjaciół Nauk praca ta jest próbą
syntetycznego ujęcia twórczości polskiego malarza,
o którym wiadomości przechowały się dotąd niekom-
pletnie i w dużej mierze nieścisłe. Autorka prostuje
szereg mylnych informacji dotyczących Czechowicza
i wnosi dużo nowego materiału, który pozwala na
wyraźniejsze sprecyzowanie jego sylwetki artystycz-
nej. Z ogromną sumiennością dociera do nieznanych
dotąd źródeł archiwalnych i mozolnie rekonstruuje —
ze strzępów wiadomości — artystyczną wędrówkę ma-
larza.
W dziedzinie grafiki absorbuje Józefę Orańską
szczególnie postać związanego z Kórnikiem Kajetana
W. Kielisińskiego. Materiały ze zbiorów Kórnickich
posłużyły do szkicu o artyście, twórcy interesujących
rysunków i akwafort, uczestniku powstania 1831 roku
i bojowniku o wolność w powstańczym zrywie 1848
roku. Wspólnie z Wiesławą Cichowicz opracowane wy-
dawnictwo Wielkopolska w grafice K. W. Kielisińskie-
go publikuje w większości nieznane akwaforty artysty
żywo interesującego się życiem i obyczajami ludu.
Wstępem do pracy nad twórczością Adama Piliń-
skiego stał się artykuł zamieszczony w Poligrafice
z roku 1947. Obfite materiały zgromadzone w tece Jó-
zefy Orańskiej zapowiadały monograficzne opracowa-
nie wynalazcy techniki homograficznej. Śmierć nie
pozwoliła Jej dokończyć rozpoczętego dzieła. Nie po-
zwoliła Jej również doczekać ukończenia druku trzech
cennych pozycji, które ukazać się powinny na półkach
księgarskich w ciągu bieżącego roku. Pierwsza z nich
omawia dwa gdańskie sztambuchy z XVII wieku ze
zbiorów Kórnickich i Muzeum Narodowego w Pozna-
niu. Wśród interesujących rysunków, doskonale ilu-
strujących atmosferę życia gdańskiego pierwszej po-
łowy stulecia, znalazły się szkice przypisane przez Au-
torkę Stroblowi i Boyowi. Artykuł ukaże się w Stu-
diach Muzealnych II poznańskiego Muzeum Naro-
dowego. Na marginesie tej pracy zrodziła się krótka
notatka, poświęcona akwareli Boya Bitwa morska pod
Oliwą, w ostatnim Roczniku Gdańskim. Druga pozy-
cja znajdująca się jeszcze w druku, to Rysunki Nor-
blina w zbiorach Kórnickich. Trzecia, najobszerniejsza,
obejmuje dzieje grafiki poznańskiej od XV do końca
XIX wieku. Szczególnie cenne są w niej rozdziały
traktujące o poznańskich drukach doby Odrodzenia
oraz strony poświęcone wiekowi XIX. Rozwój lito-
grafii artystycznej, karykatura polityczna i grafika
o silnej wymowie społecznej znalazły właściwe ujęcie
w rozważaniach nad niedostatecznie dotąd znaną sztu-
ką poznańską, a wielu artystów wielkopolskich uka-
zało się w nowym świetle.
Spostrzeżeniami Swymi chętnie dzieliła się Józefa
Orańska z młodzieżą uniwersytecką, zainteresowaną
dziejami poznańskiej grafiki i niejeden temat pracy
magisterskiej wypłynął z Jej własnych zainteresowań.
Pracom Józefy Orańskiej towarzyszyły zawsze rzetel-
ne studia nad podejmowanym przez Nią zagadnieniem.
Obce Jej były slogany i puste frazesy. Prosty i jasny
język przekonywa prawdą, a piękny styl, zwłaszcza
ostatnich Jej prac, sprawia, że czyta się je z najwyż-
szym zainteresowaniem.
Osobny rozdział w działalności Józefy Orańskiej
stanowią wyisitawy muzealne, organizowane przez Nią
w Poznaniu i Kórniku. Gabinet Rycin Muzeum Naro-
dowego szczególnie dużo zadał sobie trudu, udostępnia-
jąc w ciągu minionego dziesięciolecia przynajmniej
dwa razy do roku coraz to nowe części swych zbiorów
szerokim rzeszom społeczeństwa. Wszystkie scenariu-
sze wystaw wyszły spod pióra Józefy Orańskiej. Trud-
nym i odpowiedzialnym zadaniem, z którego wywiąza-
ła się Ona doskonale, było zorganizowanie w roku 1951
wystawy „Sztuka graficzna i jej rola społeczna". Ka-
talog opracowany niezwykle sumiennie stał się cen-
nym uzupełnieniem wystawy, która obok rozwoju tech-
nik graficznych ukazała doniosłe znaczenie tej gałęzi
sztuki w życiu społecznym. Spośród wielu innych wy-
staw wyróżniła się szczególnie „Grafika Rembrandta
i jej wpływ na kształtowanie się sztuki polskiego
Oświecenia" otwarta w styczniu 1953 roku. Obok ory-
ginalnych akwafort Rembrandta pokazano tu facsimi-
le najpiękniejszych jego rysunków; wystawiono' rów-
nież powstałe pod wpływem wielkiego lejdejczyka ry-
ciny i rysunki polskich artystów doby Oświecenia —
Norblina, Płońskiego i Orłowskiego. Przejrzyście opra-
cowany scenariusz podkreślił dydaktyczne walory wy-
stawy, cieszącej się ogromnym powodzeniem.
4 luty 1955 roku przeciął nić pracowitego życia Jó-
zefy Orańskiej. Na biurku, obok żmudnie zbieranych
notatek dotyczących poznańskiej grafiki XIX wieku,
leżą zapisane drobnym pismem kartki, z których wy-
łonić się miała monografia Konicza. Śmierć nie do-
puściła, by autorką jej stała się Józefa Orańska.
Anna Dobrzycka
187
drzeć zaufania, jakim darzyła świat i ludzi. Osobista
postawa moralna, jasna i prosta, nauczyła Ją patrzeć
z wyrozumieniem na słabości ludzkie; a na przykrości,
jakich nie szczędziło Jej życie, odpowiedzią był jedy-
nie bezradny i zakłopotany Jej uśmiech.
Z niezwykłym opanowaniem przyjęła Józefa Orań-
ska cios, jakim — w chwili największego zapału do
pracy — uderzyła w Nią niespodziewana choroba.
Ostatnie dni życia wystarczyły wprawdzie, by upo-
rządkować szare sprawy codzienne, „żeby nie zosta-
wiać nikomu kłopotu", lecz zbyt już były krótkie, by
skończyć rozpoczętą pracę nad zgromadzonymi mate-
riałami i ocalałymi z pożogi wojennej strzępkami no-
tatek archiwalnych.
Dorobek naukowy Józefy Orańskiej wskazuje na
rozległe Jej zainteresowania. Prace Jej głównie sku-
piają się około zagadnień grafiki i malarstwa polskie-
go. Nie brak jednakże pozycji sięgających w dziedzi-
nę sztuki ludowej czy ikonografii. Pierwsze artykuły
w tygodniowych dodatkach kulturalnych poznańskiej
prasy świadczą, że Autorka przywiązywała dużą wa-
gę do popularyzacji zagadnień sztuki. Omawiała waż-
niejsze wystawy w Muzeum im. Mielżyńskich w Po-
znaniu, publikowała ciekawsze obiekty ze zbiorów
Kórnickich, drukowała przyczynki do dziejów malar-
stwa polskiego XVIII i XIX wieku. Te ostatnie, obok
uwag na marginesie pracy Zahorskiej w Biuletynie
z 1933 roku, złożyły się na uzupełnienia dawnej pracy
doktorskiej o Czechowiczu. Rozszerzona jego monogra-
fia ukazać się miała drukiem dopiero w pierwszych la-
tach Polski Ludowej. Wydana nakładem Poznańskie-
go Towarzystwa Przyjaciół Nauk praca ta jest próbą
syntetycznego ujęcia twórczości polskiego malarza,
o którym wiadomości przechowały się dotąd niekom-
pletnie i w dużej mierze nieścisłe. Autorka prostuje
szereg mylnych informacji dotyczących Czechowicza
i wnosi dużo nowego materiału, który pozwala na
wyraźniejsze sprecyzowanie jego sylwetki artystycz-
nej. Z ogromną sumiennością dociera do nieznanych
dotąd źródeł archiwalnych i mozolnie rekonstruuje —
ze strzępów wiadomości — artystyczną wędrówkę ma-
larza.
W dziedzinie grafiki absorbuje Józefę Orańską
szczególnie postać związanego z Kórnikiem Kajetana
W. Kielisińskiego. Materiały ze zbiorów Kórnickich
posłużyły do szkicu o artyście, twórcy interesujących
rysunków i akwafort, uczestniku powstania 1831 roku
i bojowniku o wolność w powstańczym zrywie 1848
roku. Wspólnie z Wiesławą Cichowicz opracowane wy-
dawnictwo Wielkopolska w grafice K. W. Kielisińskie-
go publikuje w większości nieznane akwaforty artysty
żywo interesującego się życiem i obyczajami ludu.
Wstępem do pracy nad twórczością Adama Piliń-
skiego stał się artykuł zamieszczony w Poligrafice
z roku 1947. Obfite materiały zgromadzone w tece Jó-
zefy Orańskiej zapowiadały monograficzne opracowa-
nie wynalazcy techniki homograficznej. Śmierć nie
pozwoliła Jej dokończyć rozpoczętego dzieła. Nie po-
zwoliła Jej również doczekać ukończenia druku trzech
cennych pozycji, które ukazać się powinny na półkach
księgarskich w ciągu bieżącego roku. Pierwsza z nich
omawia dwa gdańskie sztambuchy z XVII wieku ze
zbiorów Kórnickich i Muzeum Narodowego w Pozna-
niu. Wśród interesujących rysunków, doskonale ilu-
strujących atmosferę życia gdańskiego pierwszej po-
łowy stulecia, znalazły się szkice przypisane przez Au-
torkę Stroblowi i Boyowi. Artykuł ukaże się w Stu-
diach Muzealnych II poznańskiego Muzeum Naro-
dowego. Na marginesie tej pracy zrodziła się krótka
notatka, poświęcona akwareli Boya Bitwa morska pod
Oliwą, w ostatnim Roczniku Gdańskim. Druga pozy-
cja znajdująca się jeszcze w druku, to Rysunki Nor-
blina w zbiorach Kórnickich. Trzecia, najobszerniejsza,
obejmuje dzieje grafiki poznańskiej od XV do końca
XIX wieku. Szczególnie cenne są w niej rozdziały
traktujące o poznańskich drukach doby Odrodzenia
oraz strony poświęcone wiekowi XIX. Rozwój lito-
grafii artystycznej, karykatura polityczna i grafika
o silnej wymowie społecznej znalazły właściwe ujęcie
w rozważaniach nad niedostatecznie dotąd znaną sztu-
ką poznańską, a wielu artystów wielkopolskich uka-
zało się w nowym świetle.
Spostrzeżeniami Swymi chętnie dzieliła się Józefa
Orańska z młodzieżą uniwersytecką, zainteresowaną
dziejami poznańskiej grafiki i niejeden temat pracy
magisterskiej wypłynął z Jej własnych zainteresowań.
Pracom Józefy Orańskiej towarzyszyły zawsze rzetel-
ne studia nad podejmowanym przez Nią zagadnieniem.
Obce Jej były slogany i puste frazesy. Prosty i jasny
język przekonywa prawdą, a piękny styl, zwłaszcza
ostatnich Jej prac, sprawia, że czyta się je z najwyż-
szym zainteresowaniem.
Osobny rozdział w działalności Józefy Orańskiej
stanowią wyisitawy muzealne, organizowane przez Nią
w Poznaniu i Kórniku. Gabinet Rycin Muzeum Naro-
dowego szczególnie dużo zadał sobie trudu, udostępnia-
jąc w ciągu minionego dziesięciolecia przynajmniej
dwa razy do roku coraz to nowe części swych zbiorów
szerokim rzeszom społeczeństwa. Wszystkie scenariu-
sze wystaw wyszły spod pióra Józefy Orańskiej. Trud-
nym i odpowiedzialnym zadaniem, z którego wywiąza-
ła się Ona doskonale, było zorganizowanie w roku 1951
wystawy „Sztuka graficzna i jej rola społeczna". Ka-
talog opracowany niezwykle sumiennie stał się cen-
nym uzupełnieniem wystawy, która obok rozwoju tech-
nik graficznych ukazała doniosłe znaczenie tej gałęzi
sztuki w życiu społecznym. Spośród wielu innych wy-
staw wyróżniła się szczególnie „Grafika Rembrandta
i jej wpływ na kształtowanie się sztuki polskiego
Oświecenia" otwarta w styczniu 1953 roku. Obok ory-
ginalnych akwafort Rembrandta pokazano tu facsimi-
le najpiękniejszych jego rysunków; wystawiono' rów-
nież powstałe pod wpływem wielkiego lejdejczyka ry-
ciny i rysunki polskich artystów doby Oświecenia —
Norblina, Płońskiego i Orłowskiego. Przejrzyście opra-
cowany scenariusz podkreślił dydaktyczne walory wy-
stawy, cieszącej się ogromnym powodzeniem.
4 luty 1955 roku przeciął nić pracowitego życia Jó-
zefy Orańskiej. Na biurku, obok żmudnie zbieranych
notatek dotyczących poznańskiej grafiki XIX wieku,
leżą zapisane drobnym pismem kartki, z których wy-
łonić się miała monografia Konicza. Śmierć nie do-
puściła, by autorką jej stała się Józefa Orańska.
Anna Dobrzycka
187