DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Miączyński, Jan Antoni: O kilku nieznanych miniaturach polskich z początku XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0382
JAN ANTONI MIĄCZYNSKI
tret dziecka" (sygn., o wym. 5,2 X 4,7 cm), według
oceny Przesmyckiego bardzo słaba, zaś druga, przed-
stawiająca Mariannę Tyzenhauzową (reprodukowana
w katalogu wystawy, taibl. IV, 70), o wym. śr. 7 cm,
na kości, sygnowana: „1830 J. Łukaszewicz'* 1 * * * * * * * * *, jak z re-
produkcji wnioskować można, bardzo dobra, zaś wed-
ług słów Przesmyckiego, który widział ją w orygina-
le — „doskonała1120.
Reprodukowane tutaj dwie miniatury Łukaszewi-
cza dają należyte pojęcie o jego talencie. Pierwsza
z nich, malowana akwarelą z gwaszem na owalnej
płytce kości słoniowej, o wym. 7,7 X 6,9 cm, sygnowana
z prawego boku ciemną farbą („J. Łukaszewicz 1833“),
przedstawia Karola Hulewicza (1792—1840) (il. 4). Por-
tretowany, widoczny do pasa, ubrany jest w ciemno-
granatowy frak, białą kamizelkę, biały kołnierz i ta-
kiż krawat. Twarz posiada szczupłą z baczkami, wło-
sy ciemnoblond, oczy niebieskie. Druga miniatura
przedstawia żonę poprzedniego, Fabię z Jełowickich
Hulewiczową (1798—-1855) (il. 5). Malowana jest rów-
nież akwarelą z gwaszem na owalnej płytce kości sło-
niowej, o wymiarach jw., sygnowana z prawego boku
ciemną farbą (,,J. Łukaszewicz 1833“). Portretowana
ubrana jest w ciemnogranatową, fałdowaną suknię
z błękitnym kołnierzem. Z ramion jej opada biały,
wełniany tyftyk z granatowo-czerwonym deseniem, na
głowie ma czepek biały koronkowy, przybrany wstąż-
kami w niebiesko-białe paski. Twarz posiada szczup-
łą, oczy szaro-miebieskie, włosy ciemne. Obie miniatu-
ry mają neutralne, popielate tło i utrzymane są w błę-
kitno-stalowym tonie.
20 Przesmycki, jw., s. XLI i katalogu s. 17.
21 Katalog wystawy retrospektywnej nieżyjących
malarzy polskich, Warszawa 1898, podaje na str. 39,
poz. 393, ze zlb. dra Heinricha: „Lukasiewicz — mi-
niatura »Portret kobiety« o wym. 4X3 cm“. Przy-
puszczam, iż zachodzi tu pomyłka w nazwisku artysty
i w wymiarach miniatury, ponieważ innych miniatur
Łukasiewicza ze zb. Heinricha katalog nie umieszcza,
zaś miniatura przeze mnie opisana posiadała na od¬
wrotnej stronie ramki etykietę z tejże wystawy. Wy¬
miary eksponatów podawane są w wym. katalogu
w wielu wypadkach nieściśle; inne w tekście rosyj¬
skim, inne w polskim.
22 Lemberger E., Bildnis-Miniatur in Deutschland
von 1550—1850, Miinchen 1909, podaje jako miniatu-
rzystę Jana Krysztofa Gładysza (1762'—1830), repro¬
dukując dwie jego miniatury (p. 187 i 188); rów¬
nież Schidlof w Allgemeines Lexikon der Miniaturisten
aller Lander, Wien u. Leipzig 1911, zaznacza przy
Gładyszu (s. 294-5), że na wystawie miniatur w Wied-
Z innych jeszcze prac miniatorskich Łukaszewicza
omówić należy bardzo dobrą miniaturę, malowaną
akwarelą z gwaszem na owalnej płytce kościanej,
o wym. 6 X 4,3 cm, sygnowaną „J. Łukaszewicz 1829“,
dziś nie istniejącą, gdyż spłonęła w czasie powstania
1944 r. w Warszawie. Miniatura ta eksponowana była
w r. 1898 na wystawie retrospektywnej malarstwa pol-
skiego w Warszawie21, lecz nie opisana i nie repro-
dukowana. Przedstawiała żonę znanego lekarza i far-
maceuty warszawskiego z 1. poł. XIX w. dra Teodora
Heinricha i należała ostatnio do jego prawnuczki, Marii
z Heinrichów Walewskiej. Portretowana, widoczna do
pasa, ubrana była w bladoniebieską, gęsto fałdowaną
suknię z niewielkim dekoltem. Przez prawe ramię prze-
rzucony był błękitny muślinowy szal. Włosy blond,
wpadające w odcień rudawy, uczesane były w loki.
Na szyi zwisał łańcuch złoty opadający do pasa, pod-
trzymywany palcami lewej ręki, ozdobionej szeroką,
złotą bransoletą, wysadzaną szafirami. Miniatura ta
posiadała piękne odcienie barw i bardzo dobry układ.
Opisane wyżej prace miniatorskie trzech artystów
polskich z ośrodka warszawskiego wykazują dodatni
poziom artystyczny i techniczny miniatury portre-
towej w Polsce. Pomijając artystów polskich pracu-
jących poza krajem oraz artystów obcych osiadłych
w Polsce, wybitnie dobre miniatury malowali również
między innymi — ubocznie: Bonawentura Dąbrowski
i Jan Nepomucen Głowacki, oraz wyłącznie oddani
tej sztuce: Franciszek Ksawery Olexiński, Józef Ko-
siński 1 Wincenty Łesseur Lesserowicz, ci dwaj ostat-
ni nadworni miniaturzyści Stanisława Augusta22.
niu w 1905 r. znajdował się autoportret artysty w mi-
niaturze olejnej, malowany w 1802 r. Poza tym w do-
mu aukcyjnym „Dorotheum1' w Wiedniu była w sprze-
daży w roku 1933 miniatura Gładysza malowana na
kości, sygnowana, o wym. 7,3X6 cm, owalna, przedsta-
wiająca starszą kobietę w koronkowym czepku i zie-
lonej sukni. Katalog „Dorotheum11 * * * z 418 „Kunst-
auktion11 Anh. s. 3 (47), poz. 27 (558). Gładysz był po-
czątkowo kowalem w rodzinnym Babimoście w pow.
wolsztyńskim, lecz izucił ten fach i idąc za powoła-
niem wziął się do malarstwa. W 1800 roku wystawiał
portrety w Dreźnie, chwalone przez współczesnych,
w roku 1803 kopiował obrazy w Paryżu, następnie po-
wrócił do Polski i osiadł w Warszawie, gdzie z racji
swego pierwotnego zawodu budził żywe zainteresowa-
nie. Malował wiele portretów, krajobrazów i obrazów
religijnych, zmarł 21 maja 1830 roku w Warszawie.
Źródła polskie nic nie wspominają o jego pracach mi-
niatorskich. Miniaturzystom ośrodka krakowskiego
oraz miniaturzystom obcym pracującym w tym czasie
w Polsce poświęcę osobny artykuł.
tret dziecka" (sygn., o wym. 5,2 X 4,7 cm), według
oceny Przesmyckiego bardzo słaba, zaś druga, przed-
stawiająca Mariannę Tyzenhauzową (reprodukowana
w katalogu wystawy, taibl. IV, 70), o wym. śr. 7 cm,
na kości, sygnowana: „1830 J. Łukaszewicz'* 1 * * * * * * * * *, jak z re-
produkcji wnioskować można, bardzo dobra, zaś wed-
ług słów Przesmyckiego, który widział ją w orygina-
le — „doskonała1120.
Reprodukowane tutaj dwie miniatury Łukaszewi-
cza dają należyte pojęcie o jego talencie. Pierwsza
z nich, malowana akwarelą z gwaszem na owalnej
płytce kości słoniowej, o wym. 7,7 X 6,9 cm, sygnowana
z prawego boku ciemną farbą („J. Łukaszewicz 1833“),
przedstawia Karola Hulewicza (1792—1840) (il. 4). Por-
tretowany, widoczny do pasa, ubrany jest w ciemno-
granatowy frak, białą kamizelkę, biały kołnierz i ta-
kiż krawat. Twarz posiada szczupłą z baczkami, wło-
sy ciemnoblond, oczy niebieskie. Druga miniatura
przedstawia żonę poprzedniego, Fabię z Jełowickich
Hulewiczową (1798—-1855) (il. 5). Malowana jest rów-
nież akwarelą z gwaszem na owalnej płytce kości sło-
niowej, o wymiarach jw., sygnowana z prawego boku
ciemną farbą (,,J. Łukaszewicz 1833“). Portretowana
ubrana jest w ciemnogranatową, fałdowaną suknię
z błękitnym kołnierzem. Z ramion jej opada biały,
wełniany tyftyk z granatowo-czerwonym deseniem, na
głowie ma czepek biały koronkowy, przybrany wstąż-
kami w niebiesko-białe paski. Twarz posiada szczup-
łą, oczy szaro-miebieskie, włosy ciemne. Obie miniatu-
ry mają neutralne, popielate tło i utrzymane są w błę-
kitno-stalowym tonie.
20 Przesmycki, jw., s. XLI i katalogu s. 17.
21 Katalog wystawy retrospektywnej nieżyjących
malarzy polskich, Warszawa 1898, podaje na str. 39,
poz. 393, ze zlb. dra Heinricha: „Lukasiewicz — mi-
niatura »Portret kobiety« o wym. 4X3 cm“. Przy-
puszczam, iż zachodzi tu pomyłka w nazwisku artysty
i w wymiarach miniatury, ponieważ innych miniatur
Łukasiewicza ze zb. Heinricha katalog nie umieszcza,
zaś miniatura przeze mnie opisana posiadała na od¬
wrotnej stronie ramki etykietę z tejże wystawy. Wy¬
miary eksponatów podawane są w wym. katalogu
w wielu wypadkach nieściśle; inne w tekście rosyj¬
skim, inne w polskim.
22 Lemberger E., Bildnis-Miniatur in Deutschland
von 1550—1850, Miinchen 1909, podaje jako miniatu-
rzystę Jana Krysztofa Gładysza (1762'—1830), repro¬
dukując dwie jego miniatury (p. 187 i 188); rów¬
nież Schidlof w Allgemeines Lexikon der Miniaturisten
aller Lander, Wien u. Leipzig 1911, zaznacza przy
Gładyszu (s. 294-5), że na wystawie miniatur w Wied-
Z innych jeszcze prac miniatorskich Łukaszewicza
omówić należy bardzo dobrą miniaturę, malowaną
akwarelą z gwaszem na owalnej płytce kościanej,
o wym. 6 X 4,3 cm, sygnowaną „J. Łukaszewicz 1829“,
dziś nie istniejącą, gdyż spłonęła w czasie powstania
1944 r. w Warszawie. Miniatura ta eksponowana była
w r. 1898 na wystawie retrospektywnej malarstwa pol-
skiego w Warszawie21, lecz nie opisana i nie repro-
dukowana. Przedstawiała żonę znanego lekarza i far-
maceuty warszawskiego z 1. poł. XIX w. dra Teodora
Heinricha i należała ostatnio do jego prawnuczki, Marii
z Heinrichów Walewskiej. Portretowana, widoczna do
pasa, ubrana była w bladoniebieską, gęsto fałdowaną
suknię z niewielkim dekoltem. Przez prawe ramię prze-
rzucony był błękitny muślinowy szal. Włosy blond,
wpadające w odcień rudawy, uczesane były w loki.
Na szyi zwisał łańcuch złoty opadający do pasa, pod-
trzymywany palcami lewej ręki, ozdobionej szeroką,
złotą bransoletą, wysadzaną szafirami. Miniatura ta
posiadała piękne odcienie barw i bardzo dobry układ.
Opisane wyżej prace miniatorskie trzech artystów
polskich z ośrodka warszawskiego wykazują dodatni
poziom artystyczny i techniczny miniatury portre-
towej w Polsce. Pomijając artystów polskich pracu-
jących poza krajem oraz artystów obcych osiadłych
w Polsce, wybitnie dobre miniatury malowali również
między innymi — ubocznie: Bonawentura Dąbrowski
i Jan Nepomucen Głowacki, oraz wyłącznie oddani
tej sztuce: Franciszek Ksawery Olexiński, Józef Ko-
siński 1 Wincenty Łesseur Lesserowicz, ci dwaj ostat-
ni nadworni miniaturzyści Stanisława Augusta22.
niu w 1905 r. znajdował się autoportret artysty w mi-
niaturze olejnej, malowany w 1802 r. Poza tym w do-
mu aukcyjnym „Dorotheum1' w Wiedniu była w sprze-
daży w roku 1933 miniatura Gładysza malowana na
kości, sygnowana, o wym. 7,3X6 cm, owalna, przedsta-
wiająca starszą kobietę w koronkowym czepku i zie-
lonej sukni. Katalog „Dorotheum11 * * * z 418 „Kunst-
auktion11 Anh. s. 3 (47), poz. 27 (558). Gładysz był po-
czątkowo kowalem w rodzinnym Babimoście w pow.
wolsztyńskim, lecz izucił ten fach i idąc za powoła-
niem wziął się do malarstwa. W 1800 roku wystawiał
portrety w Dreźnie, chwalone przez współczesnych,
w roku 1803 kopiował obrazy w Paryżu, następnie po-
wrócił do Polski i osiadł w Warszawie, gdzie z racji
swego pierwotnego zawodu budził żywe zainteresowa-
nie. Malował wiele portretów, krajobrazów i obrazów
religijnych, zmarł 21 maja 1830 roku w Warszawie.
Źródła polskie nic nie wspominają o jego pracach mi-
niatorskich. Miniaturzystom ośrodka krakowskiego
oraz miniaturzystom obcym pracującym w tym czasie
w Polsce poświęcę osobny artykuł.