DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historykow Sztuki
DOI Artikel:Zembatówna, Maria: Z twórczości graficznej dziesiec̨iolecia w zbiorach biblioteki Zakładu im. Ossolińskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0398
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 1. Maria Hiszpańska - Neumann,
„Mały architekt“, sucha igła.
Wśród twórczości polskiej znacz-
ną pozycję zaimuje grafika z ostat-
niego dziesięciolecia. Reprezentowa-
nych test 80 artystów z różnych śro-
dowisk plastycznych, zaznaczyć przy
tym należy, iż w większości wypad-
ków zbiory obejmują niemal cały
dorobek artysty czy grupy twór-
czej, jak np.: Dziewięciu Grafików,
Ireny i Zygmunta Acedańskich, Wi-
tolda Chomicza, Stanisława Daw-
skiego, Marii Gabrvel-Rużyckiej,
Marii Hiszpańskiej-Neumannowej,
Stanisława Raczyńskiego, Hieronima
Skurpskiego, Pawła Stellera, Lud-
wika Tyrowicza, Jana Wałacha, Ka-
zimierza Wiszniewskiego, Stanisława
Won e wódzkiego.
Zbiór posiada pewne luki, które
powstały na skutek ograniczonych
możliwości budżetowych jak rów-
nież niekiedy trudności w -nawiąza-
niu kontaktów z niektórymi arty-
stami; tym się tłumaczy prawie zu-
pełny brak prac: Burkiewicza, Bo-
rowczyka, Hoppena, Jurkiewicza,
Kulisiewicza-.
Zbiór Ossolineum, mimo że nie
jest kompletny, da-je pewien obraz
kształtowania się twórczości graficz-
nej w latach 1944—1954.
W tym czasie wyróżniają się za-
sadniczo dwa okresy: pierwszy do
roku mniej więcej 1949 — okres sta-
bilizacji artystów po zawierusze wo-
jennej, powstawanie warsztatów
pracy i środowisk plastycznych. W
twórczości dominuje kontynuowanie
dawnych kierunków i zamiłowań lat
międzywojennych wzbogacone tema-
tyką ilustrującą przeżycia i znisz-
czenia wojenne. Okres drugi jest
nowatorskim w stosunku do po-
przedniego. Zamówienie społeczne
zyskuje głos decydujący. Formę
podporządkowuje się treści, na któ-
rą kładzie się główny nacisk.
Z środowisk pierwszy organizuje
się Kraków, który dzięki -temu, że
wyszedł stosunkowo obronną ręką
z działań wojennych, stał się sprzy-
jającym ośrodkiem dla wielu arty-
stów. Już w kwietniu 1947 roku za-
wiązuje się tutaj grupa Dziewięciu
Grafików, jedyne dotąd stowarzysze-
nie tego rodzaju w Polsce (Jerzy
Bandura, Stefania Dretler-Flin, Leon
Kosmulski, Bogna Krasnodębska-
Gardowska, Helena Krążowska-Kno-
towa, Adam Młodzianowski, Stani-
sław Tbpfer, Mieczysław Wejman,
Krystyna Wróblewska. Po śmierci
Kosmulskiego liczbę „Dziewięciu*'
uzupełnił Konrad Srzednicki). Z kolei
organizuje się ośrodek pomorski z
Bydgoszczą (Stanisław Brzęczkow-
ski) i Toruniem na czele (Jerzy Hop-
pen, Edward Kuczyński, Barbara
Narębska-Dębska), w Olsztynie Hie-
ronim Skurpski organizuje swój
warsztat artysty grafika, w Łodzi
Ludwik Tyrow-icz. W bardzo cięż-
kich warunkach zaczynają pracę ar-
tyści stolicy (Maria Hiszpańska, Ta-
deusz Kulisiewicz). Powstaje także
rozległe .terenowo, bogate produkcyj-
nie, choć bardzo różnorodne środo-
wisko śląskie (Irena i Zygmunt
Acedańscy, Stanisław Dawski, Ed-
ward Grabowski, Aleksander Rak,
Paweł Steller, Jan Wałach, Stanisław
Wojewódzki) .
Z technik graficznych (mam tu
na myśli tylko tzw. techniki szla-
chetne, pomijam także rysunek, któ-
ry w ostatnich czasach zaczyna się
zaliczać do grafiki) zdecydowaną
przewagę uzyskuje drzeworyt. Zło-
żyły się na to dwa fakty; po pierw-
sze w okresie powojennym większa
łatwość organizowania pracowni
drzeworytniczych i zdobywania ma-
teriałów w porównaniu z technikami
metalowymi i litografią, po drugie
zapewne większe zamiłowanie arty-
stów do tej techniki.
Pierwszy okres, jak już wspom-
niano, charakteryzuje kontynuacja
dawnych kierunków i upodobań; a
więc w drzeworycie jeszcze faktu-
rowość i „smakowanie** techniczne,
charakterystyczne dla międzywojen-
nego ośrodka warszawskiego i drze-
worytu poskoczylasowskiego (Bo-
rowczyk, Kuczyński). W litografii,
która początkowo ma niewielu
przedstawicieli — wpływy kierun-
ku Bartłomiejczyka. Wśród technik
metalowych klasyczność form i ide-
alizacja (specjalnie u artystów z Wil-
na: Kosmulski, Wróblewska) oraz
pewne tendencje formalistyczne
(Dawski, Jurkiewicz, Kulisiewicz).
W okresie drugim mniej więcej
od roku 1949 zagadnienie treści wy-
suwa się zdecydowanie na plan
pierwszy. Pod wpływem zamówie-
nia społecznego opracowuje się te-
maty z codziennego życia i współ-
czesnych zagadnień. Szczególnie czę-
ste są sceny z pracy. Artyści nasta-
wieni na jasność i czytelność treści
zaczynają unikać na ogół śmielszych
rozwiązań formalnych, wyczuwa się
pewne skrępowanie środków eks-
presji, następuje obniżenie wartości
artystycznych. Większość prac jest
naturalistycznym oddaniem rzeczy-
wistości, pozbawionym głębi prze-
żyć; w tym ujęciu grafika nie po-
siada siły wyrazu.
Pomimo braków, okres ten —
powiedziałabym roboczy — jest bar-
dzo produktywny i ma duże znacze-
nie dla artystów i grafiki współ-
czesnej. W nim to bowiem następuje
z czasem przestawienie się artystów
na nowe tory i przyswojenie nowe-
go widzenia i ujmowania świata.
Swobodny wybór i większe urozmai-
cenie tematyki społecznej wzbogaco-
ne przeżyciami osobistymi artysty
przy śmielszych rozwiązaniach for-
malnych dają pełniejszy, mocniej-
szy wyraz ostatnim kompozycjom.
W krótkim streszczeniu, mającym
charakter bardzo ogólny, starano
się zarysować tylko najistotniejsze
problemy grafiki dziesięciolecia, po-
minięto całą twórczość „warsztato-
wo-prywatną“ oraz kierunki, które
nie mogą mieć większego znaczenia
dla rozwoju grafiki polskiej.
II. 2. Stefania Dretłer Flin, z cyk-
łu „Zydzi“, drzeworyt.
376
II. 1. Maria Hiszpańska - Neumann,
„Mały architekt“, sucha igła.
Wśród twórczości polskiej znacz-
ną pozycję zaimuje grafika z ostat-
niego dziesięciolecia. Reprezentowa-
nych test 80 artystów z różnych śro-
dowisk plastycznych, zaznaczyć przy
tym należy, iż w większości wypad-
ków zbiory obejmują niemal cały
dorobek artysty czy grupy twór-
czej, jak np.: Dziewięciu Grafików,
Ireny i Zygmunta Acedańskich, Wi-
tolda Chomicza, Stanisława Daw-
skiego, Marii Gabrvel-Rużyckiej,
Marii Hiszpańskiej-Neumannowej,
Stanisława Raczyńskiego, Hieronima
Skurpskiego, Pawła Stellera, Lud-
wika Tyrowicza, Jana Wałacha, Ka-
zimierza Wiszniewskiego, Stanisława
Won e wódzkiego.
Zbiór posiada pewne luki, które
powstały na skutek ograniczonych
możliwości budżetowych jak rów-
nież niekiedy trudności w -nawiąza-
niu kontaktów z niektórymi arty-
stami; tym się tłumaczy prawie zu-
pełny brak prac: Burkiewicza, Bo-
rowczyka, Hoppena, Jurkiewicza,
Kulisiewicza-.
Zbiór Ossolineum, mimo że nie
jest kompletny, da-je pewien obraz
kształtowania się twórczości graficz-
nej w latach 1944—1954.
W tym czasie wyróżniają się za-
sadniczo dwa okresy: pierwszy do
roku mniej więcej 1949 — okres sta-
bilizacji artystów po zawierusze wo-
jennej, powstawanie warsztatów
pracy i środowisk plastycznych. W
twórczości dominuje kontynuowanie
dawnych kierunków i zamiłowań lat
międzywojennych wzbogacone tema-
tyką ilustrującą przeżycia i znisz-
czenia wojenne. Okres drugi jest
nowatorskim w stosunku do po-
przedniego. Zamówienie społeczne
zyskuje głos decydujący. Formę
podporządkowuje się treści, na któ-
rą kładzie się główny nacisk.
Z środowisk pierwszy organizuje
się Kraków, który dzięki -temu, że
wyszedł stosunkowo obronną ręką
z działań wojennych, stał się sprzy-
jającym ośrodkiem dla wielu arty-
stów. Już w kwietniu 1947 roku za-
wiązuje się tutaj grupa Dziewięciu
Grafików, jedyne dotąd stowarzysze-
nie tego rodzaju w Polsce (Jerzy
Bandura, Stefania Dretler-Flin, Leon
Kosmulski, Bogna Krasnodębska-
Gardowska, Helena Krążowska-Kno-
towa, Adam Młodzianowski, Stani-
sław Tbpfer, Mieczysław Wejman,
Krystyna Wróblewska. Po śmierci
Kosmulskiego liczbę „Dziewięciu*'
uzupełnił Konrad Srzednicki). Z kolei
organizuje się ośrodek pomorski z
Bydgoszczą (Stanisław Brzęczkow-
ski) i Toruniem na czele (Jerzy Hop-
pen, Edward Kuczyński, Barbara
Narębska-Dębska), w Olsztynie Hie-
ronim Skurpski organizuje swój
warsztat artysty grafika, w Łodzi
Ludwik Tyrow-icz. W bardzo cięż-
kich warunkach zaczynają pracę ar-
tyści stolicy (Maria Hiszpańska, Ta-
deusz Kulisiewicz). Powstaje także
rozległe .terenowo, bogate produkcyj-
nie, choć bardzo różnorodne środo-
wisko śląskie (Irena i Zygmunt
Acedańscy, Stanisław Dawski, Ed-
ward Grabowski, Aleksander Rak,
Paweł Steller, Jan Wałach, Stanisław
Wojewódzki) .
Z technik graficznych (mam tu
na myśli tylko tzw. techniki szla-
chetne, pomijam także rysunek, któ-
ry w ostatnich czasach zaczyna się
zaliczać do grafiki) zdecydowaną
przewagę uzyskuje drzeworyt. Zło-
żyły się na to dwa fakty; po pierw-
sze w okresie powojennym większa
łatwość organizowania pracowni
drzeworytniczych i zdobywania ma-
teriałów w porównaniu z technikami
metalowymi i litografią, po drugie
zapewne większe zamiłowanie arty-
stów do tej techniki.
Pierwszy okres, jak już wspom-
niano, charakteryzuje kontynuacja
dawnych kierunków i upodobań; a
więc w drzeworycie jeszcze faktu-
rowość i „smakowanie** techniczne,
charakterystyczne dla międzywojen-
nego ośrodka warszawskiego i drze-
worytu poskoczylasowskiego (Bo-
rowczyk, Kuczyński). W litografii,
która początkowo ma niewielu
przedstawicieli — wpływy kierun-
ku Bartłomiejczyka. Wśród technik
metalowych klasyczność form i ide-
alizacja (specjalnie u artystów z Wil-
na: Kosmulski, Wróblewska) oraz
pewne tendencje formalistyczne
(Dawski, Jurkiewicz, Kulisiewicz).
W okresie drugim mniej więcej
od roku 1949 zagadnienie treści wy-
suwa się zdecydowanie na plan
pierwszy. Pod wpływem zamówie-
nia społecznego opracowuje się te-
maty z codziennego życia i współ-
czesnych zagadnień. Szczególnie czę-
ste są sceny z pracy. Artyści nasta-
wieni na jasność i czytelność treści
zaczynają unikać na ogół śmielszych
rozwiązań formalnych, wyczuwa się
pewne skrępowanie środków eks-
presji, następuje obniżenie wartości
artystycznych. Większość prac jest
naturalistycznym oddaniem rzeczy-
wistości, pozbawionym głębi prze-
żyć; w tym ujęciu grafika nie po-
siada siły wyrazu.
Pomimo braków, okres ten —
powiedziałabym roboczy — jest bar-
dzo produktywny i ma duże znacze-
nie dla artystów i grafiki współ-
czesnej. W nim to bowiem następuje
z czasem przestawienie się artystów
na nowe tory i przyswojenie nowe-
go widzenia i ujmowania świata.
Swobodny wybór i większe urozmai-
cenie tematyki społecznej wzbogaco-
ne przeżyciami osobistymi artysty
przy śmielszych rozwiązaniach for-
malnych dają pełniejszy, mocniej-
szy wyraz ostatnim kompozycjom.
W krótkim streszczeniu, mającym
charakter bardzo ogólny, starano
się zarysować tylko najistotniejsze
problemy grafiki dziesięciolecia, po-
minięto całą twórczość „warsztato-
wo-prywatną“ oraz kierunki, które
nie mogą mieć większego znaczenia
dla rozwoju grafiki polskiej.
II. 2. Stefania Dretłer Flin, z cyk-
łu „Zydzi“, drzeworyt.
376