RENESANSOWE NAGROBKI PIĘTROWE W POLSCE

niu płyt zdała od ośrodka krakowskiego, na prowin-
cji, może w samym Płocku. Wiemy, że przebywa tam
kilku lapicydów Włochów, mieszczan płockich, pracu-
jących ok. r. 1570 około katedry w Płocku i kolegiaty
v/ Pułtusku3S *. Wśród nich można by szukać wyko-
nawcy płyt i być może odtwórcy obramienia. Fakty
tego typu mnożyć się będą, im dalej będziemy szli
w głąb drugiej połowy wieku, gdy przy przodującej
roli Krakowa coraz aktywniejsze będą warsztaty pro-
wincjonalne, na ogół o niewysokim poziomie wyko-
nawczym. Należałoby przy tym zwrócić większą niż
dotychczas uwagę na lapicydów zatrudnionych około
budowy i przebudowy kościołów i pałaców; z ich dzia-
łalnością można by wiązać i nagrobki w niektórych
okolicach.
Nagrobka Sierpskich nie można więc podciągać
z wyżej przytoczonych powodów pod określenie szkoły
Gucciego. Reprezentuje on zasobem swych form prądy
nurtujące w środowisku krakowskim w czasie, gdy
zaczyna tam działać Gucci, i określające kierunek
twórczości, który on rozwinie. Kierunek ten jest za-
razem przejawem dalszego rozprzestrzeniania się rzeź-
by krakowskiej na dalekiej prowincji, jaką reprezentu-
je w stosunku do stołecznego Krakowa daleki Płock.
Że Gucci wyszedł głównie z kierunku, jaki repre-
zentowała rzeźba krakowska w trzeciej ćwierci
w. XVI, o tym świadczy nagrobek Andrzeja i Barba-
ry Firlejów w kościele w Janowcu z ok. r. 1587 (il.
12). Schemat, znany z wcześniejszego nagrobka Sierp-
skich, otrzymuje tu wysoką pod względem technicz-
nym i artystycznym oprawę oraz pełniej ukształto-
wany typ płyt figuralnych. Staje się dzięki tym war-
tościom jednym z klasycznych typów nagrobka pię-
trowego w Polsce i posiada dla omawianej grupy ta-
ką wartość, jaką dla grupy najwcześniejszej posiadał
nagrobek Kościeleckich. Koncepcja nagrobka Firlejów
wyrasta z tendencyj środowiska krakowskiego, o któ-
rych wspomniałam wyżej przy nagrobku Sierpskich,
ale nie tylko nadaje im piętno wysokiego artyzmu:
wyraża także bardziej jeszcze niż poprzednio zaak-
centowane dążenia do ujęcia mniej tektonicznego,
a bardziej malarskiego i dekoracyjnego, jakie stało się
udziałem Gucciego. Dekoracyjność nie tylko silniej
przejawia się w ujęciu obramienia architektonicznego,
ale podporządkowuje sobie i figury nagrobne. Gdy
w omówionej pierwszej grupie nagrobków piętrowych
pomnik wysuwał się energicznie z tła ściany dzięki
odwróconym konsolom i prawie pełnoplastycznym po-
staciom, a tego rodzaju tendencje reprezentował
w pewnej mierze i nagrobek Tarnowskich Padovana,
tu Gucci dąży do płaskości architektury i ozdób, a po-
stacie sprowadza znowu do reliefu. Stają się one jed-
nym z elementów dekoracji przez swą stylizację
35 Jw„ s. 203.
38 K. Sinko, jw., s. 16—18.
37 Jw., s. 39—40.

i płynność ułożenia. Unikanie linii prostych, wprowa-
dzanie miękkich spływów, wycinków koła, fryzu akan-
towego oraz bogatej dekoracji roślinnej — to dalsze
widoczne w nagrobku Firlejów cechy rzeźby nagrob-
nej Gucciego, jakie nie pozostaną aż do końca w. XVI
bez wpływu na naszą rzeźbę, aczkolwiek wpływ ten
traktowano dotychczas zbyt przesadnie. Nagrobek
Firlejów w Janowcu przypisała Gucciemu po raz
pierwszy na podstawie przekonywujących dowodów
i dała charakterystykę jego stylu, w ogólnych liniach
trafną — K. Sinko 38.
Z kręgiem Santi Gucciego słusznie związała K. Sin-
ko nagrobki Stanisława i Arnulfa Uchańskich w Ucha-
niach (il. 13) i trójosobowy nagrobek Stanisława Ko-
bylnickiego i jego dwóch żon, Zofii i Izabelli, w Ko-
bylnikach k. Płocka (il. 14)37. Oba pochodzą z lat ok
1590. Obramienie architektoniczne, zasób motywów
dekoracyjnych — mimo zrozumiałej różnicy schema-
tu w nagrobku trójosobowym Kobylnickich — są tu
prawie identyczne jak w nagrobku Firlejów i prawie
tak samo dobrze wykonane. Natomiast postacie mimo
schematu gucciowskiej pozy są gorzej modelowane,
zwłaszcza w twarzach, a figury kobiece o przesadnie
rozwianych szatach robią wrażenie szablonowych.
Ujęcie to nie pozostanie bez wpływu na prowincjo-
nalną rzeźbę końca w. XVI. W obu tych nagrobkach,
może bardziej jeszcze malarskich i o bardziej mięk-
kim modelunku niż w nagrobku Firlejów, należałoby
widzieć warsztat Gucciego lub bardzo jemu bliski,
ten sam, z którego wyszedł nagrobek Andrzeja Nowi-
ny Kośli z r. 1589 w kościele w Kraśniku38. War-
sztat ten należy umiejscowić bądź w Krakowie, bądź
w jednym z miast Kielecczyzny związanym z bytno-
ścią Gucciego, np. z Pińczowem lub Janowcem. Na-
leży jednak stwierdzić, że nawet usytuowany w Kie-
lecczyźnie warsztat ten reprezentuje w tym czasie styl
tak bliski środowisku krakowskiemu, że wyróżnienie
stylistyczne byłoby tu trudne, o ile nie niemożliwe.
Nie dziwi to nas, ponieważ Gucci dzielił swe miej-
sca pobytu między Kraków a miasta kieleckie.
Z tzw. szkołą Gucciego trudno byłoby natomiast
złączyć bezpośrednio nagrobek Andrzeja i Elżbiety
Modliszewskich w kościele w Łomży (il. 15) wykonany
wedle napisu na inskrypcji w r. 1589, a przez K. Sin-
ko przypisany szkole Gucciego39. Różnice, jakie au-
torka widzi w konstrukcji architektonicznej i deko-
racji w stosunku do dzieł Gucciego, nie są dla niej za-
sadnicze, większe spostrzega w postaciach. Różnice te
są jednak bardzo znaczne. W Łomży wnęka dolna
przez dodanie bocznych części stanowi jakby cokół
dla części górnej. Cały nagrobek traci przez to na
smukłości, zwłaszcza że spływy są bardzo skrócone.
Ornamenty roślinne różnią się od gucciowskich, na
38 Jw., s. 83. Repr. H. i S. Kozakiewiczowie, jw..
cz. 2, ryc. 33 na s. 39.
39 Sinko K., jw., s. 38.

27