DOI Artikel:
Gumiński, Samuel: O ideowej koncepcji późnobarokowego ołtarza głownego w toruńskim kościele NP Marii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0029
O IDEOWEJ KONCEPCJI OŁTARZA GŁÓWNEGO W TORUŃSKIM KOŚCIELE NP MARII
den, Garsten (il. 9) oraz Krakowa — z przedstawie-
niem Arki Przymierza i nad nią promienistej glorii
otaczającej reservaculum mieszczące Eucharystię, w
której Bóg jest w szczególny sposób obecny30. Wyda-
je się, że występujący w kaplicy wrocławskiej układ
przedstawień — Arka Przymierza i umieszczona nad
nią promienista tarcza — ma tę samą genezę treścio-
wą co owe monstracje, a może nawet jest monumen-
talnym powiększeniem reprezentowanej przez nie
koncepcji — podobnie jak to ma niewątpliwie miejsce
we wspomnianym już „Pomniku Pojednania” w Gyór
(il. 6)31. Należy przy tym pamiętać, iż kaplica Elek-
torska została pomyślana jako sanktuarium eucha-
rystyczne. Tarcza słoneczna we Wrocławiu byłaby za-
tem plastycznym przedstawieniem chwały stale w
kaplicy obecnego Boga w Eucharystii32. Dopiero taka
interpretacja owego świetlistego kręgu tłumaczy w
pełni sens nawiązania w kaplicy do wnętrza świąty-
ni Salomona.
Interesującą, aczkolwiek czasowo i terytorialnie
bardzo odległą analogię do solarno-eucharystycznej
koncepcji programu kaplicy Elektorskiej można od-
naleźć w sztuce romańskiej. W górnym wnętrzu koś-
cioła benedyktyńskiego przeoratu w Berze-la-Ville
opodal Cluny apsyda pokryta jest ciekawym, zarówno
formalnie jak i treściowo, freskiem, którego datowanie
waha się od początku do połowy XII wieku. Przed-
stawiono tu Maiestas Domini, nad nim Eucharystycz-
nego Baranka a wyżej dwa anioły adorujące okrągłe
— dziś zamurowane — okno. Ten zespół elementów
wizualnych (światło wpadające przez okno i Mistycz-
ny Baranek) jest interpretowany jako symboliczne
znaki obecności Ciała Boga w eucharystycznej ofierze
sprawowanej na znajdującym się poniżej ołtarzu33.
Dla nas nie bez znaczenia jest fresk w Berze-la-Ville,
gdzie kolista forma świetlna (zwana zresztą przez
uczonego mediewistę sol iustitiae3i~) adorowana przez
anioły koresponduje ze „słońcem” we wrocławskiej
kaplicy i „chwałą Bożą” adorowaną przez cheruby
nad jerozolimską Arką, umieszczony zaś poniżej oku-
lusa Mistyczny Baranek pojawi się w wieku XVIII
niezmiernie często jako zwieńczenie tabernakulum.
" Są to monstrancje z r. 1700 w Weiden oraz z 2 po-
łowy w. XVIII w Garsten i w Krakowie; zbliżona do nich
jest monstrancja w Wiedniu z r. 1759 (różni się wprowadze-
niem słupa obłoków pomiędzy Arkę a reseryaculum) — re-
produkowane przez SAMKA, o.c., il. 7, 9—10 na s. 204—205
(do publikacji tej wkradł się błąd, bowiem reprodukowany
na il. 8 przedmiot nie jest monstrancją z Garsten — tę
ostatnią zob. w: M. RIESENHUBER, Dle klrchliche Barock-
kunst in Osterreich, Linz 1924, s. 117 i tabl. 142).
« Eucharystyczny sens pomnika w Gyór podyktowały
okoliczności, w jakich powstała ta fundacja cesarza Ka-
rola VI — była ona mianowicie aktem ekspiacji za znie-
ważenie Eucharystii, jakiego dopuścił się na tym miejscu
cesarski żołnierz. Por. ZACHARIAS, I.C., oraz VOIT, l.c.
32 Warto na marginesie zauważyć, że forma słońca z oł-
tarza kaplicy Elektorskiej ściśle koresponduje z takimż
II. 7. Bielsko, kościół św. Mikołaja, puszka na ko-
munikaty. Fot. T. Kaźmierski.
przedstawieniem na srebrnym tabernakulum wrocławskiej
katedry wykonanym w Augsburgu w r. 1723. Por. L. BUR-
GEMEISTER, Die Kunstdenkmaler der Stadt Breslau, t. I,
Breslau 1930, s. 146, il. 102.
” H. SCHRADE, Le peinture romanc, Parls-Bruxelles
1966, s. 49—54. Autor analizując przedstawienie w Berzś-la-
Ville przyjmuje interpretację Berengara z Tours, iż w Eu-
charystii spełnia się jedyna możliwość cielesnej obecności
Chrystusa przed Jego powtórnym przyjściem na Sąd Osta-
teczny (ibidem, s. 53).
’* Ibidem, s. 52.
21
den, Garsten (il. 9) oraz Krakowa — z przedstawie-
niem Arki Przymierza i nad nią promienistej glorii
otaczającej reservaculum mieszczące Eucharystię, w
której Bóg jest w szczególny sposób obecny30. Wyda-
je się, że występujący w kaplicy wrocławskiej układ
przedstawień — Arka Przymierza i umieszczona nad
nią promienista tarcza — ma tę samą genezę treścio-
wą co owe monstracje, a może nawet jest monumen-
talnym powiększeniem reprezentowanej przez nie
koncepcji — podobnie jak to ma niewątpliwie miejsce
we wspomnianym już „Pomniku Pojednania” w Gyór
(il. 6)31. Należy przy tym pamiętać, iż kaplica Elek-
torska została pomyślana jako sanktuarium eucha-
rystyczne. Tarcza słoneczna we Wrocławiu byłaby za-
tem plastycznym przedstawieniem chwały stale w
kaplicy obecnego Boga w Eucharystii32. Dopiero taka
interpretacja owego świetlistego kręgu tłumaczy w
pełni sens nawiązania w kaplicy do wnętrza świąty-
ni Salomona.
Interesującą, aczkolwiek czasowo i terytorialnie
bardzo odległą analogię do solarno-eucharystycznej
koncepcji programu kaplicy Elektorskiej można od-
naleźć w sztuce romańskiej. W górnym wnętrzu koś-
cioła benedyktyńskiego przeoratu w Berze-la-Ville
opodal Cluny apsyda pokryta jest ciekawym, zarówno
formalnie jak i treściowo, freskiem, którego datowanie
waha się od początku do połowy XII wieku. Przed-
stawiono tu Maiestas Domini, nad nim Eucharystycz-
nego Baranka a wyżej dwa anioły adorujące okrągłe
— dziś zamurowane — okno. Ten zespół elementów
wizualnych (światło wpadające przez okno i Mistycz-
ny Baranek) jest interpretowany jako symboliczne
znaki obecności Ciała Boga w eucharystycznej ofierze
sprawowanej na znajdującym się poniżej ołtarzu33.
Dla nas nie bez znaczenia jest fresk w Berze-la-Ville,
gdzie kolista forma świetlna (zwana zresztą przez
uczonego mediewistę sol iustitiae3i~) adorowana przez
anioły koresponduje ze „słońcem” we wrocławskiej
kaplicy i „chwałą Bożą” adorowaną przez cheruby
nad jerozolimską Arką, umieszczony zaś poniżej oku-
lusa Mistyczny Baranek pojawi się w wieku XVIII
niezmiernie często jako zwieńczenie tabernakulum.
" Są to monstrancje z r. 1700 w Weiden oraz z 2 po-
łowy w. XVIII w Garsten i w Krakowie; zbliżona do nich
jest monstrancja w Wiedniu z r. 1759 (różni się wprowadze-
niem słupa obłoków pomiędzy Arkę a reseryaculum) — re-
produkowane przez SAMKA, o.c., il. 7, 9—10 na s. 204—205
(do publikacji tej wkradł się błąd, bowiem reprodukowany
na il. 8 przedmiot nie jest monstrancją z Garsten — tę
ostatnią zob. w: M. RIESENHUBER, Dle klrchliche Barock-
kunst in Osterreich, Linz 1924, s. 117 i tabl. 142).
« Eucharystyczny sens pomnika w Gyór podyktowały
okoliczności, w jakich powstała ta fundacja cesarza Ka-
rola VI — była ona mianowicie aktem ekspiacji za znie-
ważenie Eucharystii, jakiego dopuścił się na tym miejscu
cesarski żołnierz. Por. ZACHARIAS, I.C., oraz VOIT, l.c.
32 Warto na marginesie zauważyć, że forma słońca z oł-
tarza kaplicy Elektorskiej ściśle koresponduje z takimż
II. 7. Bielsko, kościół św. Mikołaja, puszka na ko-
munikaty. Fot. T. Kaźmierski.
przedstawieniem na srebrnym tabernakulum wrocławskiej
katedry wykonanym w Augsburgu w r. 1723. Por. L. BUR-
GEMEISTER, Die Kunstdenkmaler der Stadt Breslau, t. I,
Breslau 1930, s. 146, il. 102.
” H. SCHRADE, Le peinture romanc, Parls-Bruxelles
1966, s. 49—54. Autor analizując przedstawienie w Berzś-la-
Ville przyjmuje interpretację Berengara z Tours, iż w Eu-
charystii spełnia się jedyna możliwość cielesnej obecności
Chrystusa przed Jego powtórnym przyjściem na Sąd Osta-
teczny (ibidem, s. 53).
’* Ibidem, s. 52.
21