DOI article:
Recenzje - Książki
DOI article:Chrościcki, Juliusz A.: Jerzy Kowalczyk, W kre̜gu kultury dworu Jana Zamoyskiego, Lublin 1930: Wydawnictwo Lubelskie, ss. 344, il. 77, ISBN 83-822-0124-9 (Zamojskie Towarzystwo Przyjacioł Nauk t. 20)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0140
RECENZJE — KSIĄŻKI
poprzedzających uroczystości w Polsce. Przygotowa-
nia do widowisk krakowskich najbardziej odpowia-
dały paryskim, w których udział wzięli dworscy
poeci Plejady: Jean Dorat, Pierre de Ronsard, Phi-
lippe Desportes, Jean-Antoine de Baif oraz kompo-
zytor Claude Le Jeune29. Antykizujące pieśni Kocha-
nowskiego: epinicjon ku czci króla i epitalamium na
cześć zaślubin hetmana wykonał przy wtórze lutni
Krzysztof Klabon, muzyk królewski (s. 123)30. Nazwisk
krakowskich architektów-scenografów i malarzy nie
znamy, ale byli to zapewne artyści z dworów kra-
kowskiego i zamojskiego.
Uroczystości dworskie Walezjuszów zostały utrwa-
lone w serii ośmiu tapiserii według kartonów Lucasa
de Heere, nie przypadkowo wykonanych w Brukseli
w latach 1582—1584, kiedy Francois d’Anjou, brat
Henryka III, był hrabią Flandrii i księciem Braban-
tu.
W lutym 1582 r. odbył się uroczysty wjazd Fran-
cois d’Anjou do Antwerpii, a przez tutejszy Grotę
Markt (Rynek Wielki) przejechała procesja wozów.
Na jednym z nich znajdował się Neptun na wielory-
bie, znany dzięki rycinie (il. 3)31 dołączonej do relacji,
nawiązujący z kolei do festynu w Bajonnie z 1565
roku32.
Jak słusznie pisze Kowalczyk, w uroczystościach
na Rynku Głównym w Krakowie decydującą rolę
odegrali twórcy poszczególnych orszaków. Nie bez
znaczenia jest fakt, że Miński i bracia Myszkowscy
powrócili właśnie z podróży europejskiej, obejrzaw-
szy m.in. Rzym i Paryż. W sumie opis i interpretacja
uroczystości weselnych w Krakowie należy do najcie-
kawszych partii książki.
W rozważaniach nad kulturą dworu Jana Zamoy-
skiego pominięto uroczystości objęcia przez niego
urzędów koronnych czy „konsekracji” syna hetmana
na ordynata dokonanej w kolegiacie przez księdza
dziekana33, obdarzonego przywilejem papieskim wy-
stępowania z mitrą i pastorałem (s. 200, 206 n.).
Niezwykle bogate były też szaty liturgiczne „kon-
sekratora” i asystujących mu księży. Na drogocen-
nych materiałach znajdowały się powielokroć hafto-
wane herby Zamoyskiego i Ordynacji zamojskiej
(s. 200)34.
Mimo opisu kilku uczt nie dowiedzieliśmy się
niestety o źródłach ceremoniału panującego na dwo-
rze Zamoyskiego i wpływie tego ceremoniału na
formy obu apartamentów w pałacu ordynata w
Zamościu. Czy architektoniczna formuła włoskich roz-
wiązań36 odpowiadała polskiemu magnatowi? Nowe
— tak wyraźnie otwierające się obecnie — perspek-
tywy badawcze wobec kultury dworskiej38 były już
zasygnalizowane wcześniej przy analizie szesnasto-
wiecznych rezydencji królewskich37.
Książka Jerzego Kowalczyka W kręgu kultury
dworu Jana Zamoyskiego, mimo wysuniętych zastrze-
żeń, ma w wielu aspektach znaczenie prekursorskie
i w całości można ją uznać za doniosły etap badań
nad kulturą staropolską końca XVI i początku XVII
wieku, również w zakresie jej związków z Europą.
Zbiorem rozpraw Kowalczyka zainteresowali się his-
torycy i historycy literatury, badacze kultury i teatru
staropolskiego, sarmackich obyczajów, dziejów wy-
chowania i edytorstwa. Tym bardziej więc poleciłbym
ją uważnej lekturze historyków sztuki!
Warszawa, Uniwersytet, Instytut Historii Sztuki
21 F. YATES, Astrea, The Imperial Theme in the siz-
teenth Century, London 1975, s. 151.
33 KOWALCZYK, Jan Kochanowski..., o.c., s. 265—266.
51 La ioyeuse et magnifiąue entr&e de Monselgneur Fran-
ęoys... en sa trćs — renommće vllle d’Anvers, Antwerpia,
druk Plantina 1582. Rycinę ręcznie kolorowaną z egzempla-
rza w zbiorach Museum Plantin-Moretus w Antwerpii opu-
blikował L. VOET, Antwerp. The Golden Age. The Rise
and Glory of the Metropolię In the sizteenth Century, An-
twerpia 1973, S. 407—408.
33 YATES, The Valois Tapestries..., o.c., s. 137
33 J. A. CHROSCICKI, „Viae Regiae” w środkowo-
-wschodniej Europie w XVII i XVIII w, „Rocznik Historii
Sztuki” XVI, 1986 (w druku).
34 Ibidem.
33 H. MURRAY BAILLIE, Etiguette and Planning of the
State Apartments in Barogue Palaces, „Archaeologia” (Ox-
ford), CI, 1967, s. 169—199; — A. ROTTERMUND, O progra-
mie funkcjonalnym rezydencji monarszej w XVIII w. „Ma-
teriały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie” III, 1984
s. 7—20.
38 A. MĄCZAK, Dwór w systemach władzy i kultury eu-
ropejskiej XVI i XVII wieku. Przegląd najnowszych badań
(w:] Księga Pamiątkowa ku czci A. Wyczańskiego, (w
druku); — J. A. CHROSCICKI, Symbolika władzy królew-
skiej w XVII wieku [w:] Europa w początkach epoki no-
wożytnej. Ideologie, kryzysy, konflikty, (w druku); — A.
ROTTERMUND, Dwór króla Stanisława Augusta Poniatow-
skiego, (w druku); — Europdische Hofkultur im 16, und 17
Jh. Herausgegeben von A. BUCK, G. KAUFFMANN, B. LEE
SPAHR 1 K. WIEDEMANN, t. I—III, Stuttgart 1981.
33 T. JAKIMOWICZ, Turrls Pyothrkouiensis — Pałac
króla Zygmunta I, „Kwart. Arch. i Urb.” XVII, 1972, z.
1, s. 21—40; — A. GRUSZECKI, Apartamenty królewskie pa-
łacu Stefana Batorego w Łobzowie [w:] Architektura daw-
na a współczesność, Warszawa 1982, s. 59—63, Studia i ma-
teriały do teorii i historii architektury i urbanistyki, XVI.
132
poprzedzających uroczystości w Polsce. Przygotowa-
nia do widowisk krakowskich najbardziej odpowia-
dały paryskim, w których udział wzięli dworscy
poeci Plejady: Jean Dorat, Pierre de Ronsard, Phi-
lippe Desportes, Jean-Antoine de Baif oraz kompo-
zytor Claude Le Jeune29. Antykizujące pieśni Kocha-
nowskiego: epinicjon ku czci króla i epitalamium na
cześć zaślubin hetmana wykonał przy wtórze lutni
Krzysztof Klabon, muzyk królewski (s. 123)30. Nazwisk
krakowskich architektów-scenografów i malarzy nie
znamy, ale byli to zapewne artyści z dworów kra-
kowskiego i zamojskiego.
Uroczystości dworskie Walezjuszów zostały utrwa-
lone w serii ośmiu tapiserii według kartonów Lucasa
de Heere, nie przypadkowo wykonanych w Brukseli
w latach 1582—1584, kiedy Francois d’Anjou, brat
Henryka III, był hrabią Flandrii i księciem Braban-
tu.
W lutym 1582 r. odbył się uroczysty wjazd Fran-
cois d’Anjou do Antwerpii, a przez tutejszy Grotę
Markt (Rynek Wielki) przejechała procesja wozów.
Na jednym z nich znajdował się Neptun na wielory-
bie, znany dzięki rycinie (il. 3)31 dołączonej do relacji,
nawiązujący z kolei do festynu w Bajonnie z 1565
roku32.
Jak słusznie pisze Kowalczyk, w uroczystościach
na Rynku Głównym w Krakowie decydującą rolę
odegrali twórcy poszczególnych orszaków. Nie bez
znaczenia jest fakt, że Miński i bracia Myszkowscy
powrócili właśnie z podróży europejskiej, obejrzaw-
szy m.in. Rzym i Paryż. W sumie opis i interpretacja
uroczystości weselnych w Krakowie należy do najcie-
kawszych partii książki.
W rozważaniach nad kulturą dworu Jana Zamoy-
skiego pominięto uroczystości objęcia przez niego
urzędów koronnych czy „konsekracji” syna hetmana
na ordynata dokonanej w kolegiacie przez księdza
dziekana33, obdarzonego przywilejem papieskim wy-
stępowania z mitrą i pastorałem (s. 200, 206 n.).
Niezwykle bogate były też szaty liturgiczne „kon-
sekratora” i asystujących mu księży. Na drogocen-
nych materiałach znajdowały się powielokroć hafto-
wane herby Zamoyskiego i Ordynacji zamojskiej
(s. 200)34.
Mimo opisu kilku uczt nie dowiedzieliśmy się
niestety o źródłach ceremoniału panującego na dwo-
rze Zamoyskiego i wpływie tego ceremoniału na
formy obu apartamentów w pałacu ordynata w
Zamościu. Czy architektoniczna formuła włoskich roz-
wiązań36 odpowiadała polskiemu magnatowi? Nowe
— tak wyraźnie otwierające się obecnie — perspek-
tywy badawcze wobec kultury dworskiej38 były już
zasygnalizowane wcześniej przy analizie szesnasto-
wiecznych rezydencji królewskich37.
Książka Jerzego Kowalczyka W kręgu kultury
dworu Jana Zamoyskiego, mimo wysuniętych zastrze-
żeń, ma w wielu aspektach znaczenie prekursorskie
i w całości można ją uznać za doniosły etap badań
nad kulturą staropolską końca XVI i początku XVII
wieku, również w zakresie jej związków z Europą.
Zbiorem rozpraw Kowalczyka zainteresowali się his-
torycy i historycy literatury, badacze kultury i teatru
staropolskiego, sarmackich obyczajów, dziejów wy-
chowania i edytorstwa. Tym bardziej więc poleciłbym
ją uważnej lekturze historyków sztuki!
Warszawa, Uniwersytet, Instytut Historii Sztuki
21 F. YATES, Astrea, The Imperial Theme in the siz-
teenth Century, London 1975, s. 151.
33 KOWALCZYK, Jan Kochanowski..., o.c., s. 265—266.
51 La ioyeuse et magnifiąue entr&e de Monselgneur Fran-
ęoys... en sa trćs — renommće vllle d’Anvers, Antwerpia,
druk Plantina 1582. Rycinę ręcznie kolorowaną z egzempla-
rza w zbiorach Museum Plantin-Moretus w Antwerpii opu-
blikował L. VOET, Antwerp. The Golden Age. The Rise
and Glory of the Metropolię In the sizteenth Century, An-
twerpia 1973, S. 407—408.
33 YATES, The Valois Tapestries..., o.c., s. 137
33 J. A. CHROSCICKI, „Viae Regiae” w środkowo-
-wschodniej Europie w XVII i XVIII w, „Rocznik Historii
Sztuki” XVI, 1986 (w druku).
34 Ibidem.
33 H. MURRAY BAILLIE, Etiguette and Planning of the
State Apartments in Barogue Palaces, „Archaeologia” (Ox-
ford), CI, 1967, s. 169—199; — A. ROTTERMUND, O progra-
mie funkcjonalnym rezydencji monarszej w XVIII w. „Ma-
teriały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie” III, 1984
s. 7—20.
38 A. MĄCZAK, Dwór w systemach władzy i kultury eu-
ropejskiej XVI i XVII wieku. Przegląd najnowszych badań
(w:] Księga Pamiątkowa ku czci A. Wyczańskiego, (w
druku); — J. A. CHROSCICKI, Symbolika władzy królew-
skiej w XVII wieku [w:] Europa w początkach epoki no-
wożytnej. Ideologie, kryzysy, konflikty, (w druku); — A.
ROTTERMUND, Dwór króla Stanisława Augusta Poniatow-
skiego, (w druku); — Europdische Hofkultur im 16, und 17
Jh. Herausgegeben von A. BUCK, G. KAUFFMANN, B. LEE
SPAHR 1 K. WIEDEMANN, t. I—III, Stuttgart 1981.
33 T. JAKIMOWICZ, Turrls Pyothrkouiensis — Pałac
króla Zygmunta I, „Kwart. Arch. i Urb.” XVII, 1972, z.
1, s. 21—40; — A. GRUSZECKI, Apartamenty królewskie pa-
łacu Stefana Batorego w Łobzowie [w:] Architektura daw-
na a współczesność, Warszawa 1982, s. 59—63, Studia i ma-
teriały do teorii i historii architektury i urbanistyki, XVI.
132