DOI Artikel:
Guze, Justyna: Watteau: Uczniowie, Naśladowcy, Nachleben.: W Trzechsetną rocznicę urodzin
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0235
WATTEAU: UCZNIOWIE, NAŚLADOWCY, NACHLEBEN
malarzem fetes galantes i twórczym kontynuatorem Watteau,
choć nie jego uczniem, jak to utrzymywał jeden z jego bio-
grafów ksiądz de Fontenoi36. Innym, mniej znanym konty-
nuatorem tej tradycji na Półwyspie Iberyjskim był Michel
Berthelemy 011ivier (1712—1784), jeden z tzw. małych
mistrzów francuskich XVIII w.; o jego związkach z Watteau,
wspomina w swych Salonach Diderot37.
Wo Francji, oprócz wymienionych już wcześniej Patera
i Lancreta, działali także inni artyści, w których twórczości
pojawiają się motywy galants, nie stanowiąc jednak głównego
nurtu. Należeli oni do tej samej co Watteau generacji artys-
tycznej, mogli więc zetknąć się z nim osobiście, albo przynaj-
mniej znać jego dzieło, choćby za pośrednictwem Figures
de differents caractbres i L’Oeuvre grace, których wydanie,
już po śmierci malarza, spowodował jeden z jogo przyjaciół-
-protektorów, Jean de Julienne; tym samym znaleźli się
w orbicie wpływów Watteau.
Byli to malarze architektury i ornamentów, jak np.
Jacques de La Joue (1687—1761)38 czy Philippe Meusnier
(1657—1734), w obrazach których sztafaż figuralny ma cha-
rakter galant. Jean-Baptista Oudry (1688—1755) to z kolei
malarz martwych natur i polowali, stanowiących niekiedy
tło dla eleganckich epizodów rodzajowych o cechach pastiszu
z Watteau, np. Odpoczynek po polowaniu (Moskwa, Muzeum
Puszkina)39.
W uprawianych przez siebie gatunkach malarze ci byli
twórcami samodzielnymi; o innych natomiast, jak np.
Jean-Nicolas de la Hire (1685—1727) czy Sebastian Leclerc
(1676—1763) można mówić już tylko jako o naśladowcach
mistrza40.
Odmienny przypadek to Jean Raoux (1677—1734),
którego twórczość należałoby zaliczyć do okresu przejścio-
wego, choć był niemal rówieśnikiem Watteau. Dające się
zauważyć u tego malarza analogie z twórczością Watteau
mogą wynikać ze wspólnych im źródeł inspiracji (północne
malarstwo rodzajowe i malarstwo weneckie, z którym Raoux
zetknął się wcześniej niż Watteau), jak też z bezpośredniego
wpływu Watteau na Raoux będącego już wówczas artystą
dojrzałym41. Jako przykład mogą posłużyć Alegoria węchu
i Alegoria smaku (Leningrad, Muzeum Puszkina), pochodzące
zresztą z zakupionej przez Katarzynę II kolekcji Pierre
Crozata.
Na kilku innych malarzy zwrócił uw^gę w 1931 r. Robert
Rey nazywając ich satelitami Watteau. Są to Bonaventure
de Bar (1700—1729), Franęois Octavion (ok. 1682—1736)
oraz Franęois-Geróme Chantereau (1710—1757). Wszystkim
trzem wspólna jest tematyczna i stylistyczna zależność od
Watteau, co podkreślano już za ich życia. Niezbyt liczne
prace — obrazy, rysunki i ryciny — mało są znane i trudno
dostępne, należy zatem, chwilowo przynajmniej, poprzestać
na opinii dotychczasowych znawców ich sztuki42.
Do Bar został już przypomniany w 1905 r. przez przyjaciela
impresjonistów Antoine Valabregue’a, zaś Octavien w 1910 r.
przez F. Merlanta. Niebawem znaleźli należne im miejsce
w wydanej pod redakcją L. Dimiera książce Les peintres
franęais du XVIIIe silicie. Obydwaj należą do nurtu flamandz-
kiego czy też flamandyzującego w malarstwie francuskim
po 1700, który od czasu zwycięstwa Rogera de Piłeś cieszył
się dużą popularnością. Realizm, dający się zauważyć u Do
Bara i Octaviena, nabiera wyrazistości u Chantereau. Ich
stosunek do malarstwa Watteau jest nazbyt może wierny,
co każę Reyowi nazwać ich już nie tylko imitatorami, ale
wręcz kopistami. Z całej trójki tylko Chantereau nie był
członkiem Królewskiej Akademii Malarstwa, lecz konkuren-
cyjnej, paryskiej Akademii św. Łukasza. Natomiast ■większość
malarzy fetes galantes lub zbliżonych do tego nurtu to człon-
kowie Królewskiej Akademii: Watteau od 1717, Oudry —-
1719, La Joue •— 1721, Pesne — 1722, Octavien — 1724,
Lancret — 1725, De Bar i Pater — 1728, co świadczy o gustach
epoki i co — dzięki nobilitacji, jaką była przynależność do
Akademii — przyczyniło się do umocnienia pozycji tych
artystów i popularyzacji uprawianego przez nich gatunku.
36 Por. J. MESSELET. Quillard [w:] L. DIMIER, Lespeintres franęais
du XVIL1‘ silcie, t. II, Paris—Bruxelles 1930, s. 342—346; — J. GUIF-
FREY, Le peititre-graneur Pierre-Antoine Quillard, „Gazette des Beaux-
-Arts” CXXII, ferrier 1929,s.61—74; — V. MILLER. Autom de Watteau.
Un maitre inconnu, „La Renie de l’Art ancien et moderne” LYII, fćvrior
1930, s. 133—152. Abbee Fontenay (L.A. BONAFONS), Dictionnaire des
artistes, t. II, Paris 1776, s. 396: II ful eleee de Watteau, dont U suinit la
manilre, przekształcając tym samym ostrożniejsze przypuszczenie ORLAN-
DIEGO (Abecedario Pittorico, Yenezia 1753, s. 415): Questo Pittore seguina
la maniera di Wattó, e parę ehe sia stato suo discepolo, cyt. wg M. EIDEL-
BERG, P.A. Qmllard, An Assistant to Watteau, „The Art Quarterly”
XXXIII, 1970, nr 1, s. 40 i 45 oraz przyp. 5 i 6. ADHEMAR (o.c., s. 136)
widzi w Quiilardzie jedynie plagiatora Watteau, M. EIDELBERG (Autour
de nom Quillard, „Bulletin de la Societe de 1’Histoiro de l’Art franęais”,
1979/1981, s. 130—140) uważa go za malarza niedocenionego.
37 Określony w ,,L’Almanach des Artistes” z roku 1776 jako peintre
d’histoire dans le genre de Watteau. Por. też L. REAL, Histoire de lapeinture
franęaise au XVIIle silcie, t. II, Paris—Bruselles 1926, s. 55.
33 Wg ADHEMAR (o.c., s. 129) La Joue współpracował z Watteau
jako malarz sztafażu architektonicznego; odmiennego zdania jest Chatelet
(zob. THUILLIER, CHATELET, o.c., s. 171). La Joue doczekał się ostat-
nio (1984) monografii pióra M. Roland Michel. Jeden z rozdziałów książki
poświęcony jest związkom artysty z Watteau. Publikacja ta, niestety,
nie jest mi dokładniej znana. Wcześniejszy natomiast artykuł J. CAIL-
LEUX (Les personnages de Watteau dans 1’oeurre de Lajouc, „Bulletin
de la Societó de 1’Histoire de l'Art franęais” 1956/1957, s. 101—111) nie
wnosi nic istotnie nowego do badań nad interesującym nas zagadnieniem.
39AHEMAR, o.c., s. 130; — J. YERGNET-RUIZ, Oudry [w:] DI-
MIER, o.c., s. 135—193. W 1726 ukazał się cykl ilustracji Oudry’ego do
Roman comigue Scarroua, należącego do ścisłego grona bywalców Hótel
de Rambouillot. W dwa lata później powstał analogiczny cykl Patera,
przy czym ten ostatni wyraźnie aktualizuje ilustrowane epizody poprzez
kostium bohaterów, podczas gdy Oudry świadomie archaizował. Wydaje
się, że wybór tej właśnie powieści, nie ilustrowanej wcześniej, może sta-
nowić pewną wskazówkę co do źródeł i związków malarzy fetes galantes.
40 ADHEMAR, o.c., s. 136—137.
41 WOLTER (U'id: Ludwika A"ZF) napisał o Raox: malarz nierówny,
ale gdy utrafi, miary Rembrandta. Por. też G. BATAILLE, Raouz [w:]
DIMIER, o.c., s. 267—282.
42 REY, De Bar [w:] Queqrues satellites..., o.c., s. 133—158; — tenże
Octarien [w:] Quelques satellites..., o.c., s. 99—131; — tenże, Chantereau
[w:] Quelques satellites..., o.c., s. 159—183; ■— G. HUARD, De Bar [w:]
DIMIER, o.c., T. I. Paris—Bruxelles 1928, s. 295—300; — J. MESSELET
Octarien [w:] DIMIER, o.c., t. II, Paris—Bruxelles 1.930, s. 335—346’
225
malarzem fetes galantes i twórczym kontynuatorem Watteau,
choć nie jego uczniem, jak to utrzymywał jeden z jego bio-
grafów ksiądz de Fontenoi36. Innym, mniej znanym konty-
nuatorem tej tradycji na Półwyspie Iberyjskim był Michel
Berthelemy 011ivier (1712—1784), jeden z tzw. małych
mistrzów francuskich XVIII w.; o jego związkach z Watteau,
wspomina w swych Salonach Diderot37.
Wo Francji, oprócz wymienionych już wcześniej Patera
i Lancreta, działali także inni artyści, w których twórczości
pojawiają się motywy galants, nie stanowiąc jednak głównego
nurtu. Należeli oni do tej samej co Watteau generacji artys-
tycznej, mogli więc zetknąć się z nim osobiście, albo przynaj-
mniej znać jego dzieło, choćby za pośrednictwem Figures
de differents caractbres i L’Oeuvre grace, których wydanie,
już po śmierci malarza, spowodował jeden z jogo przyjaciół-
-protektorów, Jean de Julienne; tym samym znaleźli się
w orbicie wpływów Watteau.
Byli to malarze architektury i ornamentów, jak np.
Jacques de La Joue (1687—1761)38 czy Philippe Meusnier
(1657—1734), w obrazach których sztafaż figuralny ma cha-
rakter galant. Jean-Baptista Oudry (1688—1755) to z kolei
malarz martwych natur i polowali, stanowiących niekiedy
tło dla eleganckich epizodów rodzajowych o cechach pastiszu
z Watteau, np. Odpoczynek po polowaniu (Moskwa, Muzeum
Puszkina)39.
W uprawianych przez siebie gatunkach malarze ci byli
twórcami samodzielnymi; o innych natomiast, jak np.
Jean-Nicolas de la Hire (1685—1727) czy Sebastian Leclerc
(1676—1763) można mówić już tylko jako o naśladowcach
mistrza40.
Odmienny przypadek to Jean Raoux (1677—1734),
którego twórczość należałoby zaliczyć do okresu przejścio-
wego, choć był niemal rówieśnikiem Watteau. Dające się
zauważyć u tego malarza analogie z twórczością Watteau
mogą wynikać ze wspólnych im źródeł inspiracji (północne
malarstwo rodzajowe i malarstwo weneckie, z którym Raoux
zetknął się wcześniej niż Watteau), jak też z bezpośredniego
wpływu Watteau na Raoux będącego już wówczas artystą
dojrzałym41. Jako przykład mogą posłużyć Alegoria węchu
i Alegoria smaku (Leningrad, Muzeum Puszkina), pochodzące
zresztą z zakupionej przez Katarzynę II kolekcji Pierre
Crozata.
Na kilku innych malarzy zwrócił uw^gę w 1931 r. Robert
Rey nazywając ich satelitami Watteau. Są to Bonaventure
de Bar (1700—1729), Franęois Octavion (ok. 1682—1736)
oraz Franęois-Geróme Chantereau (1710—1757). Wszystkim
trzem wspólna jest tematyczna i stylistyczna zależność od
Watteau, co podkreślano już za ich życia. Niezbyt liczne
prace — obrazy, rysunki i ryciny — mało są znane i trudno
dostępne, należy zatem, chwilowo przynajmniej, poprzestać
na opinii dotychczasowych znawców ich sztuki42.
Do Bar został już przypomniany w 1905 r. przez przyjaciela
impresjonistów Antoine Valabregue’a, zaś Octavien w 1910 r.
przez F. Merlanta. Niebawem znaleźli należne im miejsce
w wydanej pod redakcją L. Dimiera książce Les peintres
franęais du XVIIIe silicie. Obydwaj należą do nurtu flamandz-
kiego czy też flamandyzującego w malarstwie francuskim
po 1700, który od czasu zwycięstwa Rogera de Piłeś cieszył
się dużą popularnością. Realizm, dający się zauważyć u Do
Bara i Octaviena, nabiera wyrazistości u Chantereau. Ich
stosunek do malarstwa Watteau jest nazbyt może wierny,
co każę Reyowi nazwać ich już nie tylko imitatorami, ale
wręcz kopistami. Z całej trójki tylko Chantereau nie był
członkiem Królewskiej Akademii Malarstwa, lecz konkuren-
cyjnej, paryskiej Akademii św. Łukasza. Natomiast ■większość
malarzy fetes galantes lub zbliżonych do tego nurtu to człon-
kowie Królewskiej Akademii: Watteau od 1717, Oudry —-
1719, La Joue •— 1721, Pesne — 1722, Octavien — 1724,
Lancret — 1725, De Bar i Pater — 1728, co świadczy o gustach
epoki i co — dzięki nobilitacji, jaką była przynależność do
Akademii — przyczyniło się do umocnienia pozycji tych
artystów i popularyzacji uprawianego przez nich gatunku.
36 Por. J. MESSELET. Quillard [w:] L. DIMIER, Lespeintres franęais
du XVIL1‘ silcie, t. II, Paris—Bruxelles 1930, s. 342—346; — J. GUIF-
FREY, Le peititre-graneur Pierre-Antoine Quillard, „Gazette des Beaux-
-Arts” CXXII, ferrier 1929,s.61—74; — V. MILLER. Autom de Watteau.
Un maitre inconnu, „La Renie de l’Art ancien et moderne” LYII, fćvrior
1930, s. 133—152. Abbee Fontenay (L.A. BONAFONS), Dictionnaire des
artistes, t. II, Paris 1776, s. 396: II ful eleee de Watteau, dont U suinit la
manilre, przekształcając tym samym ostrożniejsze przypuszczenie ORLAN-
DIEGO (Abecedario Pittorico, Yenezia 1753, s. 415): Questo Pittore seguina
la maniera di Wattó, e parę ehe sia stato suo discepolo, cyt. wg M. EIDEL-
BERG, P.A. Qmllard, An Assistant to Watteau, „The Art Quarterly”
XXXIII, 1970, nr 1, s. 40 i 45 oraz przyp. 5 i 6. ADHEMAR (o.c., s. 136)
widzi w Quiilardzie jedynie plagiatora Watteau, M. EIDELBERG (Autour
de nom Quillard, „Bulletin de la Societe de 1’Histoiro de l’Art franęais”,
1979/1981, s. 130—140) uważa go za malarza niedocenionego.
37 Określony w ,,L’Almanach des Artistes” z roku 1776 jako peintre
d’histoire dans le genre de Watteau. Por. też L. REAL, Histoire de lapeinture
franęaise au XVIIle silcie, t. II, Paris—Bruselles 1926, s. 55.
33 Wg ADHEMAR (o.c., s. 129) La Joue współpracował z Watteau
jako malarz sztafażu architektonicznego; odmiennego zdania jest Chatelet
(zob. THUILLIER, CHATELET, o.c., s. 171). La Joue doczekał się ostat-
nio (1984) monografii pióra M. Roland Michel. Jeden z rozdziałów książki
poświęcony jest związkom artysty z Watteau. Publikacja ta, niestety,
nie jest mi dokładniej znana. Wcześniejszy natomiast artykuł J. CAIL-
LEUX (Les personnages de Watteau dans 1’oeurre de Lajouc, „Bulletin
de la Societó de 1’Histoire de l'Art franęais” 1956/1957, s. 101—111) nie
wnosi nic istotnie nowego do badań nad interesującym nas zagadnieniem.
39AHEMAR, o.c., s. 130; — J. YERGNET-RUIZ, Oudry [w:] DI-
MIER, o.c., s. 135—193. W 1726 ukazał się cykl ilustracji Oudry’ego do
Roman comigue Scarroua, należącego do ścisłego grona bywalców Hótel
de Rambouillot. W dwa lata później powstał analogiczny cykl Patera,
przy czym ten ostatni wyraźnie aktualizuje ilustrowane epizody poprzez
kostium bohaterów, podczas gdy Oudry świadomie archaizował. Wydaje
się, że wybór tej właśnie powieści, nie ilustrowanej wcześniej, może sta-
nowić pewną wskazówkę co do źródeł i związków malarzy fetes galantes.
40 ADHEMAR, o.c., s. 136—137.
41 WOLTER (U'id: Ludwika A"ZF) napisał o Raox: malarz nierówny,
ale gdy utrafi, miary Rembrandta. Por. też G. BATAILLE, Raouz [w:]
DIMIER, o.c., s. 267—282.
42 REY, De Bar [w:] Queqrues satellites..., o.c., s. 133—158; — tenże
Octarien [w:] Quelques satellites..., o.c., s. 99—131; — tenże, Chantereau
[w:] Quelques satellites..., o.c., s. 159—183; ■— G. HUARD, De Bar [w:]
DIMIER, o.c., T. I. Paris—Bruxelles 1928, s. 295—300; — J. MESSELET
Octarien [w:] DIMIER, o.c., t. II, Paris—Bruxelles 1.930, s. 335—346’
225