DOI Artikel:
Guze, Justyna: Watteau: Uczniowie, Naśladowcy, Nachleben.: W Trzechsetną rocznicę urodzin
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0234
JUSTYNA GUZE
lepszych lub gorszych naśladowców czy imitatotów Patera
i Lancreta, malujących w przeświadczeniu, iż czerpią na-
tchnienie i wzory z samego mistrza. Przez długi zresztą czas
nie zawsze umiano odróżnić obrazy Watteau od dzieł na-
stępców28. Stąd też toczące się po dziś dzień spory co do
autorstwa niektórych obrazów, przypisywanych i „odpisy-
wanych” Watteau, jak choćby La boudeuse czy Sen artysty29.
Zastanawiający jest przy tym fakt, że Watteau, tak po-
pularny w chwili przyjęcia go do Akademii, już wkrótce po
śmierci (1721) ustąpił jakby miejsca i sławy uczniom, a później
naśladowcom30. Wyjątkowo silny i długotrwały wpływ wy-
warł Watteau na malarstwo niemieckie (Prusy), a nawet na
styl życia na dworze następcy tronu pruskiego, późniejszego
Fryderyka Wielkiego, którego nadwornym malarzem i do-
radcą artystycznym był Antoine Pesne31. Rezydencję Fry-
deryka Wilhelma II w Rheinsbergu, utrzymaną w stylu
francuskim, zdobiły sprowadzane z Paryża obrazy Watteau
i Lancreta, jak również kompozycje o charakterze galant
wykonane na miejscu przez Pesne’a i nadwornego architekta
Knobbelsdorfa. Na przykładzie dworu pruskiego widać, jak
głębokie bywało oddziaływanie sztuki Watteau.32
Najczęściej jednak sięgano do motywów Watteau, usiłując
imitować zarazem jego technikę malarską; Pesne celował
może bardziej w tym drugim aniżeli w pierwszym. Można by
też wymienić takich malarzy niemieckich tego okresu, jak
np. C.W.E. Dietricha, a dalekie echa Watteau dostrzec
można jeszcze u Daniela Chodowieckiego. Innym przykładem
niechaj będzie praski malarz Norbert Grund, w którego różno-
rodnym, choć nie zawsze w pełni samodzielnym oeuvre malar-
skim, niemało miejsca zajmują sceny parkowe czy też wy-
kwintne scenki rodzajowe, z powodzeniem dające się zaliczyć
do kategorii galante33. Malarz ten zachowuje przy tym delikat-
ną technikę malowania i subtelną, choć może nieco sztuczną,
jak przystało na wiek XVIII delikatność uczuć; uczucia te
już niebawem miały zostać wyparte przez erotyzm Bouchera
i Fragonarda, których osobowości artystyczne tak poważnie
zaciążył}? na późniejszych twórcach fetes galantes34.
Obrazy Watteau lub w jego stylu cieszyły się ogromną
popularnością także w Anglii, gdzie do ich rozpowszechnienia,
pomijając oczywiście pobyt samego Watteau w Anglii na rok
przed śmiercią i jego kontakty z lekarzem-kolekcjonerem
dr Meadsem, przyczynił się Philip Mercier (1689—1761).
Urodzony w Londynie syn hugonockiego imigranta, nadworny
tapissier Fryderyka I, uczeń Pesne’a, przez pewien czas
związany z dworem w Hanowerze, a następnie nadworny
malarz Fryderyka II, od 1719 na stałe osiadły w Londynie,
mógł osobiście znać Watteau z Paryża, z rozlicznych swych
podróży czy wreszcie z pobytu Watteau w Londynie w latach
1719—1720. Z pewnością dobrze musiał też znać jego twór-
czość, skoro tak znakomicie potrafił ją imitować, również
w sposobie malowania, osiągając nawet tak charakterystyczne
lśnienie i migotanie barw. Zawodziła niestety umiejętność
kompozycji obrazów, które zbudowane z elementów zapo-
życzonych z rozmaitych prac Watteau, pozbawione są
wewnętrznej logiki i spójności; jako przykład może posłużyć
Muzykująca rodzina w zbiorach Earl of Pembroke. Defini-
tywne rozstrzygnięcie autorstwa niektórych obrazów jest
tym trudniejsze, że Mercier był także rytownikiem; rytował
według obrazów Watteau bądź też własnych, podając je za
dzieła mistrza35.
Podobną rolę jak Pesne w Niemczech, a Mercier w Anglii,
odegrał na Półwyspie Iberyjskim Pierre-Antoine Quillard
(1700—1733), którego twórczość wydobyto z zapomnienia
pod koniec lat dwudziestych naszego wieku, chyba na fali
wzmożonego zainteresowania Watteau i jego fetes galantes
w dwóchsetlecie śmierci. Po zakończonych niepowodzeniem
staraniach o Prix de Romę (dwukrotnie zajął drugie miejsce
w konkursach 1723 i 1724 r.) Quillard wyjechał do Lizbony,
gdzie od 1726 lub 1728 działał jako malarz nadworny i nauczy-
ciel rysunku w tamtejszej Akademii — zapewne Akademii
Geometrii założonej przez króla Jana V. Quillard był m.in.
28 W Anglii ok. połowy XVII wieku określenie „A. Watteau” znaczyło
tyle co „une fete galante”, por. RAINES, o.c., s. 52.
29 Por. Watteau 1684—1721..., o.c., kat. nr 46 i 26.
30 ADIlEMAR, o.c., s. 143; — BAINES, o.c., s. 51; — ROLAND
MICHEL, o.c., s. 66—68.
31 Por. R. REY, Quelques satelliles de Watteau, Paris 1931, s. 37—58.
32 Por. II. BORSCH-SUPAN, Musie in Painting ■— A Theme in
Frederick the Greafs Collection, „The Connoisseur CLXXXXV, May 1977,
nr 783, s. 31—41; — Art Colleeting in Berlin and Potsdam in 18th Century,
„Apollo” CVI, August 1977, nr 186, s. 126—133; — Frederick the Great
and Watteau [w:] Watteau 1684—1721..., o.c., s. 546—555.
33 Z wzorami francuskimi Grund zetknął się za pośrednictwem grafiki,
nie można wykluczyć też bezpośredniego kontaktu z twórczością Watteau,
Lancreta i Patera w trakcie podróży, por. Norbert Grund 1717—176 n,
Osterreischische Galerie im Oberon Belvedere, Wien 12. Mai — 30. Juli
1967, s. 21—22 oraz J. NEUMANN, Cesky barok, Praha 1969, s. 72—73,
209—210, kat. nr 358.
34 O ile fetes galantes Watteau można związać z tradycją literacką
precieuz (por. przyp. 16), to wśród współczesnych najbliższy duchem
wydaje się Marivaux; jak pisze bowiem R. DEMORIS (Les fetes galantes
chez Watteau et dane le roman contemporain, „Dix-huitićme sićcle” III,
1971, s. 337—357) w twórczości Watteau se lit le projet de traduire a lafois
1’illusion et la realitć, co doprowadziło Watteau do malowania scen teatral-
nych. Demoris wskazuje także na analogię zjawisk w literaturze między
1700—1720, la rtpresentation romanesgue de la realite contemporain, i w ma-
larstwie Watteau. Natomiast późniejsi malarze, zwłaszcza mali mistrzowie
francuscy po połowie XVIII w., od Bouchera aż do Schalla, na swój sposób
kontynuując tradycję galante, tworzyli w malarstwie nurt określany
mianem bedroom art i mogą być porównani z współczesnymi im pisarzami,
jak np. Crebillon czy Laclos, autorami tzw. roman erotigue, którego rozkwit
przypada na lata 1740—1760, por. W. ROBERTS, Morality and Social
Class in Eiyhteenlh-Century French Literaturę and Painting, Toronto 1974,
s. 112—122 oraz tenże, Hedonism in Eighteenth-Century French Literaturę
and Painting, „Symposium” XXX, spring 1976, nr 1, s. 42—60.
35 Mercier figuruje wśród kontynuatorów, uczniów lub też naśladowców
Watteau w: E. DACIER, F. YUAFLART, Jean de Julienne et les graneurs
de Watteau, t. II, Paris 1929, s. 157—181, natomiast REY (o.c., s. 35,
59—97) określa go jako jednego z satelitów Wat teau. Por. także M. EIDEL-
BERG, Watteau Paintings in England in the Early Eighteenth Century,
„The Burlington Magazine” CXVII, september 1975, nr 870, s. 576—582.
Nowszy katalog prac Merciera — J. INGAMELLS, R. RAINES, A Ca-
lalogue of Paintings, Drawings a nd Etchings of Philip Mercier, „The Walpole
Society” XLVI, 1976—1977, s. 1—70, gdzie m.in. podano prace w taki
lub inny sposób związane z Watteau.
224
lepszych lub gorszych naśladowców czy imitatotów Patera
i Lancreta, malujących w przeświadczeniu, iż czerpią na-
tchnienie i wzory z samego mistrza. Przez długi zresztą czas
nie zawsze umiano odróżnić obrazy Watteau od dzieł na-
stępców28. Stąd też toczące się po dziś dzień spory co do
autorstwa niektórych obrazów, przypisywanych i „odpisy-
wanych” Watteau, jak choćby La boudeuse czy Sen artysty29.
Zastanawiający jest przy tym fakt, że Watteau, tak po-
pularny w chwili przyjęcia go do Akademii, już wkrótce po
śmierci (1721) ustąpił jakby miejsca i sławy uczniom, a później
naśladowcom30. Wyjątkowo silny i długotrwały wpływ wy-
warł Watteau na malarstwo niemieckie (Prusy), a nawet na
styl życia na dworze następcy tronu pruskiego, późniejszego
Fryderyka Wielkiego, którego nadwornym malarzem i do-
radcą artystycznym był Antoine Pesne31. Rezydencję Fry-
deryka Wilhelma II w Rheinsbergu, utrzymaną w stylu
francuskim, zdobiły sprowadzane z Paryża obrazy Watteau
i Lancreta, jak również kompozycje o charakterze galant
wykonane na miejscu przez Pesne’a i nadwornego architekta
Knobbelsdorfa. Na przykładzie dworu pruskiego widać, jak
głębokie bywało oddziaływanie sztuki Watteau.32
Najczęściej jednak sięgano do motywów Watteau, usiłując
imitować zarazem jego technikę malarską; Pesne celował
może bardziej w tym drugim aniżeli w pierwszym. Można by
też wymienić takich malarzy niemieckich tego okresu, jak
np. C.W.E. Dietricha, a dalekie echa Watteau dostrzec
można jeszcze u Daniela Chodowieckiego. Innym przykładem
niechaj będzie praski malarz Norbert Grund, w którego różno-
rodnym, choć nie zawsze w pełni samodzielnym oeuvre malar-
skim, niemało miejsca zajmują sceny parkowe czy też wy-
kwintne scenki rodzajowe, z powodzeniem dające się zaliczyć
do kategorii galante33. Malarz ten zachowuje przy tym delikat-
ną technikę malowania i subtelną, choć może nieco sztuczną,
jak przystało na wiek XVIII delikatność uczuć; uczucia te
już niebawem miały zostać wyparte przez erotyzm Bouchera
i Fragonarda, których osobowości artystyczne tak poważnie
zaciążył}? na późniejszych twórcach fetes galantes34.
Obrazy Watteau lub w jego stylu cieszyły się ogromną
popularnością także w Anglii, gdzie do ich rozpowszechnienia,
pomijając oczywiście pobyt samego Watteau w Anglii na rok
przed śmiercią i jego kontakty z lekarzem-kolekcjonerem
dr Meadsem, przyczynił się Philip Mercier (1689—1761).
Urodzony w Londynie syn hugonockiego imigranta, nadworny
tapissier Fryderyka I, uczeń Pesne’a, przez pewien czas
związany z dworem w Hanowerze, a następnie nadworny
malarz Fryderyka II, od 1719 na stałe osiadły w Londynie,
mógł osobiście znać Watteau z Paryża, z rozlicznych swych
podróży czy wreszcie z pobytu Watteau w Londynie w latach
1719—1720. Z pewnością dobrze musiał też znać jego twór-
czość, skoro tak znakomicie potrafił ją imitować, również
w sposobie malowania, osiągając nawet tak charakterystyczne
lśnienie i migotanie barw. Zawodziła niestety umiejętność
kompozycji obrazów, które zbudowane z elementów zapo-
życzonych z rozmaitych prac Watteau, pozbawione są
wewnętrznej logiki i spójności; jako przykład może posłużyć
Muzykująca rodzina w zbiorach Earl of Pembroke. Defini-
tywne rozstrzygnięcie autorstwa niektórych obrazów jest
tym trudniejsze, że Mercier był także rytownikiem; rytował
według obrazów Watteau bądź też własnych, podając je za
dzieła mistrza35.
Podobną rolę jak Pesne w Niemczech, a Mercier w Anglii,
odegrał na Półwyspie Iberyjskim Pierre-Antoine Quillard
(1700—1733), którego twórczość wydobyto z zapomnienia
pod koniec lat dwudziestych naszego wieku, chyba na fali
wzmożonego zainteresowania Watteau i jego fetes galantes
w dwóchsetlecie śmierci. Po zakończonych niepowodzeniem
staraniach o Prix de Romę (dwukrotnie zajął drugie miejsce
w konkursach 1723 i 1724 r.) Quillard wyjechał do Lizbony,
gdzie od 1726 lub 1728 działał jako malarz nadworny i nauczy-
ciel rysunku w tamtejszej Akademii — zapewne Akademii
Geometrii założonej przez króla Jana V. Quillard był m.in.
28 W Anglii ok. połowy XVII wieku określenie „A. Watteau” znaczyło
tyle co „une fete galante”, por. RAINES, o.c., s. 52.
29 Por. Watteau 1684—1721..., o.c., kat. nr 46 i 26.
30 ADIlEMAR, o.c., s. 143; — BAINES, o.c., s. 51; — ROLAND
MICHEL, o.c., s. 66—68.
31 Por. R. REY, Quelques satelliles de Watteau, Paris 1931, s. 37—58.
32 Por. II. BORSCH-SUPAN, Musie in Painting ■— A Theme in
Frederick the Greafs Collection, „The Connoisseur CLXXXXV, May 1977,
nr 783, s. 31—41; — Art Colleeting in Berlin and Potsdam in 18th Century,
„Apollo” CVI, August 1977, nr 186, s. 126—133; — Frederick the Great
and Watteau [w:] Watteau 1684—1721..., o.c., s. 546—555.
33 Z wzorami francuskimi Grund zetknął się za pośrednictwem grafiki,
nie można wykluczyć też bezpośredniego kontaktu z twórczością Watteau,
Lancreta i Patera w trakcie podróży, por. Norbert Grund 1717—176 n,
Osterreischische Galerie im Oberon Belvedere, Wien 12. Mai — 30. Juli
1967, s. 21—22 oraz J. NEUMANN, Cesky barok, Praha 1969, s. 72—73,
209—210, kat. nr 358.
34 O ile fetes galantes Watteau można związać z tradycją literacką
precieuz (por. przyp. 16), to wśród współczesnych najbliższy duchem
wydaje się Marivaux; jak pisze bowiem R. DEMORIS (Les fetes galantes
chez Watteau et dane le roman contemporain, „Dix-huitićme sićcle” III,
1971, s. 337—357) w twórczości Watteau se lit le projet de traduire a lafois
1’illusion et la realitć, co doprowadziło Watteau do malowania scen teatral-
nych. Demoris wskazuje także na analogię zjawisk w literaturze między
1700—1720, la rtpresentation romanesgue de la realite contemporain, i w ma-
larstwie Watteau. Natomiast późniejsi malarze, zwłaszcza mali mistrzowie
francuscy po połowie XVIII w., od Bouchera aż do Schalla, na swój sposób
kontynuując tradycję galante, tworzyli w malarstwie nurt określany
mianem bedroom art i mogą być porównani z współczesnymi im pisarzami,
jak np. Crebillon czy Laclos, autorami tzw. roman erotigue, którego rozkwit
przypada na lata 1740—1760, por. W. ROBERTS, Morality and Social
Class in Eiyhteenlh-Century French Literaturę and Painting, Toronto 1974,
s. 112—122 oraz tenże, Hedonism in Eighteenth-Century French Literaturę
and Painting, „Symposium” XXX, spring 1976, nr 1, s. 42—60.
35 Mercier figuruje wśród kontynuatorów, uczniów lub też naśladowców
Watteau w: E. DACIER, F. YUAFLART, Jean de Julienne et les graneurs
de Watteau, t. II, Paris 1929, s. 157—181, natomiast REY (o.c., s. 35,
59—97) określa go jako jednego z satelitów Wat teau. Por. także M. EIDEL-
BERG, Watteau Paintings in England in the Early Eighteenth Century,
„The Burlington Magazine” CXVII, september 1975, nr 870, s. 576—582.
Nowszy katalog prac Merciera — J. INGAMELLS, R. RAINES, A Ca-
lalogue of Paintings, Drawings a nd Etchings of Philip Mercier, „The Walpole
Society” XLVI, 1976—1977, s. 1—70, gdzie m.in. podano prace w taki
lub inny sposób związane z Watteau.
224