DOI issue:
Spis Treści
DOI article:Mossakowski, Stanisław: Galeria przy Villa Regia w Warszawie projektu G.B. Gisleniego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0061
GALERIA PRZY VILLA REGIA
PUTKOWSKA, o. c„ s. 279-302; A. MIŁOBĘDZKI,
Architektura polska XVII wieku. Warszawa 1980 s. 204;
J. LILEYKO, Życie codzienne w Warszawie za Wazów.
Warszawa 1984, s. 175-177; J. PUTKOWSKA, Archite-
ktura Warszawy XVII wieku. Warszawa 1991 s. 60-67,
74-77; T.S. JAROSZEWSKI, Architektura Uniwersytetu
Warszawskiego. Warszawa 1991 s. 8-19.
36. Równocześnie otwory okienne skierowane na północny-
wschód czyniły zadość zaleceniu Witruwiusza (I, 2, 7):
stosowność (decor) do warunków naturalnych osiągnie
się wtedy, gdy (...) doprowadzi się światło (...) w galeriach
obrazów (...) od północy, ponieważ tej strony świata
słońce w swym biegu ani nie rozświetla, ani nie zacie-
mnia, tak że przez cały dzień jest tu oświetlenie stałe i
niezmienne (tłum. wg. wyd. O architekturze ksiąg dzie-
sięć. Warszawa 1956 s. 16).
37. A. JARZĘBSKI, Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy.
Oprać. W. Tomkiewicz, Warszawa 1974 s. 38-39,134-136.
38. Rysunek E. Dahlberga, Sztokholm, Kungl. Biblioteket,
sygn.10783 (odpowiedni fragment publ.. PUTKO-
WSKA, Królewska rezydencja..., s. 281 il. 2, oraz MIŁO-
BĘDZKI, o. c., il. 278); miedzioryt N. Perelle‘a w dziele
S. PUTFENDORFA, De rebus a Carolo Gustavo (...)
gestis. Norimbergae 1696 (odpowiedni fragment publ.m.
in. J. LILEYKO, o. c., il. 36; JAROSZEWSKI, o. c., s. 11,
il. 1). Wzniesienie arkadowego ganku-galerii łączy PUT-
KOWSKA (Królewska rezydencja ... s. 288) z działalno-
ścią królowej Ludwiki Marii (w Warszawie od r. 1646).
Jest to tym bardziej prawdopodobne, że galerie-ganki,
wsparte na arkadach i łączące apartamenty górnej kon-
dygnacji wolnostojących skrzydeł rezydencji były szcze-
gólnie popularne w ówczesnej architekturze francuskiej
(zob. PRINZ, o. c., s. 7; PRINZ, KECKS, o. c., s. 158,
160-161).
39. Prace restauratorskie i przebudowy omawia PUTKO-
WSKA, Królewska rezydencja ..., s. 285, 289, 294-295,
297; Taż sama, Architektura Warszawy ..., s. 75-77, 86.
Por. także K. TARGOSZ, Uczony dwór Ludwiki Marii
Gonzagi (1646-1667). Wrocław 1975 s. 179.
40. Wynika to z materiałów archiwalnych Accademia di San
Luca w Rzymie przebadanych przez W. KRETA, o. c., s.
47, przepis 22.
41. A kiedy król wszystko uspokoił i wspólnie z Gislenim
zwrócił swe myśli do porzuconych projektów, a także do
wprowadzania w królestwie tych sztuk, jakie rodzą się w
ciszy i których matką jest pokój, królowa zapadła na
śmiertelną chorobę — L. PASCOLI, Vite dePittori, Scul-
tori ed Architetti moderni. Roma 1736 T. 2 s. 538.
42. Drezno, Staatsarchiv, Ingenieurcorps, sygn. B. III. War-
schau 1 (odpowiedni fragment opubl. m.in. SZANIA-
WSKA, o. c., s. 308 il. 22). Por. Z. BIENIECKI, Obraz
Warszawy z 1701 roku w rysunkach Jana Jerzego Feyge.
"Biuletyn Historii Sztuki" R. XXXIX, 1977 s. 258-276.
Szkicowy rysunek Feygego, obejmujący panoramę całe-
go miasta, nie mógł być dokładny w szczegółach i tym
należy tłumaczyć zaznaczenie trzech tylko, zamiast pię-
ciu, osi pawilonu.
43. R. SZMYD KI, Zbiory artystyczne królewicza Jana Kazi-
mierza w Warszawie i Nieporęcie około roku 1643. War-
szawa 1993 s. 54.
44. Zob. J. LILEYKO, Dawne zbiory Zamku Królewskiego w
Warszawie. Warszawa 1983 s. 17; Tenże,ZamekWarsza-
wski, rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypospo-
litej 1569-1763. Wrocław 1984 s. 44-49, 53, 137-138;
PUTKOWSKA, Architektura Warszawy..., s. 54. Zasad-
nicze prace przy zamkowej galerii były związane z przy-
gotowaniami do ślubu Władysława IV z Cecylią Renatą,
o czym informuje Albrecht Radziwiłł pod datą 9 sierpnia
1637: pro nuptiis regis summo et infatigabili studio omnia
praeparabantur. In arce ingentis capacitatis hypocau-
stum vel galeria, ut vocatur nomine ascito a Gallis ... —
A.S. RADZIWIŁŁ,Memoriale rerum gestarum inPolonia.
T. 2,1634-1639. Wyd. A. Przyboś i R. Żelewski, Wrocław
1970, s. 225. Znamienne, że Radziwiłł uznał za stosowne
zaznaczyć francuskie pochodzenie tego typu wnętrza.
45. Zob. m.in. J. PUTKOWSKA, Rezydencja w Ujazdowie w
drugiej połowie XVI i w XVII wieku. "Kwartalnik Archi-
tektury i Urbanistyki", T. XXII, 1977 s. 96-100.
46. Zob. S. MOSSAKOWSKI, Tylman z Gameren, architekt
polskiego baroku. Wrocław 1973 s. 116-117.
47. Obaczyłem galeryją
I wszelką galanteryą
Dosyć długa w obu stronach,
Obrazów pełno po stronach;
(...)
Wpojśrzodku sfery na stole
Z planetami, w swoim kole,
Statua przy nich kamienna
JARZĘBSKI, o. c., s. 107 (nr 1093-1107).
48. W. POTOCKI, Moralia (1688-1696). Cyt. za J. LILEY-
KO, Życie codzienne..., s. 193.
49. Zob. PRINZ, o. c., s. 26,52-56.
50. Por. TARGOSZ, o. c., s. 21-23.
51. Długoletni sekretarz i powiernik królowej, uczony Pierre
Des Noyers wspomina, że młoda księżniczka fait (...) les
perspectives, et qu ‘elle designe naturellement assez bien,
toutes lesąuelles choses elle a apris par inclination; elle
est encorefort adroite de ses mains et a 1‘esprit ingenieux
pour les inventions — cyt. za TARGOSZ, o. c., s. 48.
52. Zob. K. TARGOSZ-KRETOWA, Teatr dworski Włady-
sława TV (1635-1648). Kraków 1965, s. 22-24, 121-134,
148,198,200, 287.
53. O sali tej, powszechnie podziwianej m.in. przez Aretina,
Vasariego i Serlia, a także o działalności artysty w dzie-
dzinie dekoracji teatralnych zob. Ch. L. FROMMEL,
Baldassare Peruzzi ais Maler und Zeichner. Wien-
Miinchen 1968 s. 13-14, 22, 34, 37, 87-91, il. XXXIV -b,
XXXVII - a.
54. Zob. FIUPPI, o. c., s. 26,108, il. 51 (KK Berlin-Dahlem,
sygn. 79D2a, fol. 6 recto).
55. Zob. J. CHROŚCICKI, Sztuka i polityka. Funkcje propa-
gandowe sztuki w epoce Wazów 1587-1668. Warszawa
1983 s. 84-85,163. Na jednej z bram triumfalnych wysta-
wionych w Wilnie z okazji wjazdu Ludwiki Marii w r.
1648 znalazło się wyobrażenie jej osoby w otoczeniu
personifikacji Polski i Francji oraz postaci Minerwy i
Diany, opatrzone napisem eterno nexu (TARGOSZ,
Uczony dwór..., s. 52-53).
56. Jan Kazimierz na majestacie. Miedzioryt W. Hondiusa
wg. rysunku A. Boya, 1649 - Sztuka Dworu Wazów w
51
PUTKOWSKA, o. c„ s. 279-302; A. MIŁOBĘDZKI,
Architektura polska XVII wieku. Warszawa 1980 s. 204;
J. LILEYKO, Życie codzienne w Warszawie za Wazów.
Warszawa 1984, s. 175-177; J. PUTKOWSKA, Archite-
ktura Warszawy XVII wieku. Warszawa 1991 s. 60-67,
74-77; T.S. JAROSZEWSKI, Architektura Uniwersytetu
Warszawskiego. Warszawa 1991 s. 8-19.
36. Równocześnie otwory okienne skierowane na północny-
wschód czyniły zadość zaleceniu Witruwiusza (I, 2, 7):
stosowność (decor) do warunków naturalnych osiągnie
się wtedy, gdy (...) doprowadzi się światło (...) w galeriach
obrazów (...) od północy, ponieważ tej strony świata
słońce w swym biegu ani nie rozświetla, ani nie zacie-
mnia, tak że przez cały dzień jest tu oświetlenie stałe i
niezmienne (tłum. wg. wyd. O architekturze ksiąg dzie-
sięć. Warszawa 1956 s. 16).
37. A. JARZĘBSKI, Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy.
Oprać. W. Tomkiewicz, Warszawa 1974 s. 38-39,134-136.
38. Rysunek E. Dahlberga, Sztokholm, Kungl. Biblioteket,
sygn.10783 (odpowiedni fragment publ.. PUTKO-
WSKA, Królewska rezydencja..., s. 281 il. 2, oraz MIŁO-
BĘDZKI, o. c., il. 278); miedzioryt N. Perelle‘a w dziele
S. PUTFENDORFA, De rebus a Carolo Gustavo (...)
gestis. Norimbergae 1696 (odpowiedni fragment publ.m.
in. J. LILEYKO, o. c., il. 36; JAROSZEWSKI, o. c., s. 11,
il. 1). Wzniesienie arkadowego ganku-galerii łączy PUT-
KOWSKA (Królewska rezydencja ... s. 288) z działalno-
ścią królowej Ludwiki Marii (w Warszawie od r. 1646).
Jest to tym bardziej prawdopodobne, że galerie-ganki,
wsparte na arkadach i łączące apartamenty górnej kon-
dygnacji wolnostojących skrzydeł rezydencji były szcze-
gólnie popularne w ówczesnej architekturze francuskiej
(zob. PRINZ, o. c., s. 7; PRINZ, KECKS, o. c., s. 158,
160-161).
39. Prace restauratorskie i przebudowy omawia PUTKO-
WSKA, Królewska rezydencja ..., s. 285, 289, 294-295,
297; Taż sama, Architektura Warszawy ..., s. 75-77, 86.
Por. także K. TARGOSZ, Uczony dwór Ludwiki Marii
Gonzagi (1646-1667). Wrocław 1975 s. 179.
40. Wynika to z materiałów archiwalnych Accademia di San
Luca w Rzymie przebadanych przez W. KRETA, o. c., s.
47, przepis 22.
41. A kiedy król wszystko uspokoił i wspólnie z Gislenim
zwrócił swe myśli do porzuconych projektów, a także do
wprowadzania w królestwie tych sztuk, jakie rodzą się w
ciszy i których matką jest pokój, królowa zapadła na
śmiertelną chorobę — L. PASCOLI, Vite dePittori, Scul-
tori ed Architetti moderni. Roma 1736 T. 2 s. 538.
42. Drezno, Staatsarchiv, Ingenieurcorps, sygn. B. III. War-
schau 1 (odpowiedni fragment opubl. m.in. SZANIA-
WSKA, o. c., s. 308 il. 22). Por. Z. BIENIECKI, Obraz
Warszawy z 1701 roku w rysunkach Jana Jerzego Feyge.
"Biuletyn Historii Sztuki" R. XXXIX, 1977 s. 258-276.
Szkicowy rysunek Feygego, obejmujący panoramę całe-
go miasta, nie mógł być dokładny w szczegółach i tym
należy tłumaczyć zaznaczenie trzech tylko, zamiast pię-
ciu, osi pawilonu.
43. R. SZMYD KI, Zbiory artystyczne królewicza Jana Kazi-
mierza w Warszawie i Nieporęcie około roku 1643. War-
szawa 1993 s. 54.
44. Zob. J. LILEYKO, Dawne zbiory Zamku Królewskiego w
Warszawie. Warszawa 1983 s. 17; Tenże,ZamekWarsza-
wski, rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypospo-
litej 1569-1763. Wrocław 1984 s. 44-49, 53, 137-138;
PUTKOWSKA, Architektura Warszawy..., s. 54. Zasad-
nicze prace przy zamkowej galerii były związane z przy-
gotowaniami do ślubu Władysława IV z Cecylią Renatą,
o czym informuje Albrecht Radziwiłł pod datą 9 sierpnia
1637: pro nuptiis regis summo et infatigabili studio omnia
praeparabantur. In arce ingentis capacitatis hypocau-
stum vel galeria, ut vocatur nomine ascito a Gallis ... —
A.S. RADZIWIŁŁ,Memoriale rerum gestarum inPolonia.
T. 2,1634-1639. Wyd. A. Przyboś i R. Żelewski, Wrocław
1970, s. 225. Znamienne, że Radziwiłł uznał za stosowne
zaznaczyć francuskie pochodzenie tego typu wnętrza.
45. Zob. m.in. J. PUTKOWSKA, Rezydencja w Ujazdowie w
drugiej połowie XVI i w XVII wieku. "Kwartalnik Archi-
tektury i Urbanistyki", T. XXII, 1977 s. 96-100.
46. Zob. S. MOSSAKOWSKI, Tylman z Gameren, architekt
polskiego baroku. Wrocław 1973 s. 116-117.
47. Obaczyłem galeryją
I wszelką galanteryą
Dosyć długa w obu stronach,
Obrazów pełno po stronach;
(...)
Wpojśrzodku sfery na stole
Z planetami, w swoim kole,
Statua przy nich kamienna
JARZĘBSKI, o. c., s. 107 (nr 1093-1107).
48. W. POTOCKI, Moralia (1688-1696). Cyt. za J. LILEY-
KO, Życie codzienne..., s. 193.
49. Zob. PRINZ, o. c., s. 26,52-56.
50. Por. TARGOSZ, o. c., s. 21-23.
51. Długoletni sekretarz i powiernik królowej, uczony Pierre
Des Noyers wspomina, że młoda księżniczka fait (...) les
perspectives, et qu ‘elle designe naturellement assez bien,
toutes lesąuelles choses elle a apris par inclination; elle
est encorefort adroite de ses mains et a 1‘esprit ingenieux
pour les inventions — cyt. za TARGOSZ, o. c., s. 48.
52. Zob. K. TARGOSZ-KRETOWA, Teatr dworski Włady-
sława TV (1635-1648). Kraków 1965, s. 22-24, 121-134,
148,198,200, 287.
53. O sali tej, powszechnie podziwianej m.in. przez Aretina,
Vasariego i Serlia, a także o działalności artysty w dzie-
dzinie dekoracji teatralnych zob. Ch. L. FROMMEL,
Baldassare Peruzzi ais Maler und Zeichner. Wien-
Miinchen 1968 s. 13-14, 22, 34, 37, 87-91, il. XXXIV -b,
XXXVII - a.
54. Zob. FIUPPI, o. c., s. 26,108, il. 51 (KK Berlin-Dahlem,
sygn. 79D2a, fol. 6 recto).
55. Zob. J. CHROŚCICKI, Sztuka i polityka. Funkcje propa-
gandowe sztuki w epoce Wazów 1587-1668. Warszawa
1983 s. 84-85,163. Na jednej z bram triumfalnych wysta-
wionych w Wilnie z okazji wjazdu Ludwiki Marii w r.
1648 znalazło się wyobrażenie jej osoby w otoczeniu
personifikacji Polski i Francji oraz postaci Minerwy i
Diany, opatrzone napisem eterno nexu (TARGOSZ,
Uczony dwór..., s. 52-53).
56. Jan Kazimierz na majestacie. Miedzioryt W. Hondiusa
wg. rysunku A. Boya, 1649 - Sztuka Dworu Wazów w
51