DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Kozakiewiczowa, Helena: Renesansowe nagrobki piętrowe w Polsce
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0056
HELENA KOZAKIEWICZOWA
II. 38. Nagrobek Oleśnickich w opactwie na Świętym
Krzyżu. (Fot. zb. P. I. S.)
w spokojnych, powściągliwych formach wczesnego ba-
roku, z charakterystycznymi efektami kolorystyczny-
mi ciemnych i jasnych marmurów oraz alabastru.
Pierwszy nurt określa wybitna, twórcza indywidual-
ność mistrza dekoracji kaplicy Firlejów w Bejscach.
Z nagrobków piętrowych do tego nurtu należą pomni-
ki nagrobne Pawła i Anny Uchańskich w Uchaniach 68
i jego replika — nagrobek Mniszchów (?) w Radzyniu,
wykonane w latach 1610—40 (il. 34 i 35).
Oba te nagrobki były związane z osobowością mi-
strza kaplicy w Bejscach już przez W. Kieszkowskie-
go 69. Istotnie, wiążą się one z nią ściśle jako jego pra-
ce oryginalne czy warsztatowe. Ogólny schemat ar-
chitektoniczny tych nagrobków piętrowych nawiązuje
do nagrobka Firlejów w Bejscach70 stanowiąc w pew-
nej mierze jego uproszczoną redakcję. Część środko-
wa została przy tym zamieniona na wnęki w dwóch
kondygnacjach, zawierające postaci zmarłych leżące
na sarkofagach, a pilastry flankujące zastąpione zosta-
ły w dolnej wnęce puttami dźwigającymi głowice ko-
lumnowe. W ten sposób powstał nowy typ nagrobka
piętrowego, składający się z bardzo rozbudowanej co-
kołowej części dolnej — co spotkaliśmy już w nagrob-
ku Andrzeja i Elżbiety Modliszewskich w Łomży
(il. 15) ■— i z dużej, prawie kwadratowej wnęki gór-
nej, znanej nam z nagrobków przemysko-krośnień-
skich. Przez wprowadzenie postaci męskich typu zyg-
muntowskiego, leżących na sarkofagach, przy bujnym
zastosowaniu dekoracji o fantastycznych motywach
ptasich i zwierzęcych, wytworzył się charakterystycz-
ny pomnik nagrobny, związany ściśle z terenem kie-
ilecko-krakowskim i wyrosły na gruncie polskim. Dla-
tego też należy uważać twierdzenie J. Kieszikowskie-
go71, że twórcą nagrobka Uchańskich jest lwowski
rzeźbiarz z pochodzenia Niemiec, za bezpodstawne.
Fantastyka dekoracyjna wykazująca liczne powiąza-
nia genetyczne z rzeźbą ornamentalną krakowsko-
kielecką przełomu w. XVI i XVII, jest oparta raczej
na wzorach włoskich niż niderlandzkich czy niemie-
ckich. Brak tu zupełnie herm, masek oraz typowego
ornamentu tzw. florisowskiego72. Natomiast nasuwa
się przypuszczenie, że wykonawca czerpał wzory de-
koracyjne z wzorników włoskich, używanych przez
snycerzy i złotników, które przetwarzał w wysoce in-
dywidualny i charakterystyczny sposób. O autorstwie
rozstrzyga przede wszystkim wspomniany już ścisły
związek z dekoracją i nagrobkiem kaplicy Firlejów
w Bejscach.
Nagrobek w Radzyniu (il. 35) 78 jest prawie wiernym
powtórzeniem Uchańskiego; brak mu tylko niektórych
części zwieńczenia. Związek jego z Mniszchami jest
wątpliwy; brak tablicy inskrypcyjnej, a kartusze her-
bowe nie wiążą się wyraźnie z tą rodziną.
68 Kieszkowski J., Artyści obcy w służbie polskiej,
Lwów 1922, s. 78—83.
69 Kieszkowski W., recenzja z pracy K. Sinko,
Santi Gucci Fiorentino, Biuletyn H. S i K. III (1934),
s. 1.
70 Odrzywolski S., Renesans w Polsce, Wiedeń
1899, tabl. 36; Kozakiewiczowie H. i S., Polskie nagrob-
ki renesansowe, jw., cz. 2, s. 47.
71 Jw., s. 83.
72 Hedicke R., Cornelis Floris und die Florisdeko-
ration, Berlin 1913.
73 Repr. Zalewski L., Z epoki renesansu i baroku
na Lubelszczyźnie, Lublin 1949, s. 160.
46
II. 38. Nagrobek Oleśnickich w opactwie na Świętym
Krzyżu. (Fot. zb. P. I. S.)
w spokojnych, powściągliwych formach wczesnego ba-
roku, z charakterystycznymi efektami kolorystyczny-
mi ciemnych i jasnych marmurów oraz alabastru.
Pierwszy nurt określa wybitna, twórcza indywidual-
ność mistrza dekoracji kaplicy Firlejów w Bejscach.
Z nagrobków piętrowych do tego nurtu należą pomni-
ki nagrobne Pawła i Anny Uchańskich w Uchaniach 68
i jego replika — nagrobek Mniszchów (?) w Radzyniu,
wykonane w latach 1610—40 (il. 34 i 35).
Oba te nagrobki były związane z osobowością mi-
strza kaplicy w Bejscach już przez W. Kieszkowskie-
go 69. Istotnie, wiążą się one z nią ściśle jako jego pra-
ce oryginalne czy warsztatowe. Ogólny schemat ar-
chitektoniczny tych nagrobków piętrowych nawiązuje
do nagrobka Firlejów w Bejscach70 stanowiąc w pew-
nej mierze jego uproszczoną redakcję. Część środko-
wa została przy tym zamieniona na wnęki w dwóch
kondygnacjach, zawierające postaci zmarłych leżące
na sarkofagach, a pilastry flankujące zastąpione zosta-
ły w dolnej wnęce puttami dźwigającymi głowice ko-
lumnowe. W ten sposób powstał nowy typ nagrobka
piętrowego, składający się z bardzo rozbudowanej co-
kołowej części dolnej — co spotkaliśmy już w nagrob-
ku Andrzeja i Elżbiety Modliszewskich w Łomży
(il. 15) ■— i z dużej, prawie kwadratowej wnęki gór-
nej, znanej nam z nagrobków przemysko-krośnień-
skich. Przez wprowadzenie postaci męskich typu zyg-
muntowskiego, leżących na sarkofagach, przy bujnym
zastosowaniu dekoracji o fantastycznych motywach
ptasich i zwierzęcych, wytworzył się charakterystycz-
ny pomnik nagrobny, związany ściśle z terenem kie-
ilecko-krakowskim i wyrosły na gruncie polskim. Dla-
tego też należy uważać twierdzenie J. Kieszikowskie-
go71, że twórcą nagrobka Uchańskich jest lwowski
rzeźbiarz z pochodzenia Niemiec, za bezpodstawne.
Fantastyka dekoracyjna wykazująca liczne powiąza-
nia genetyczne z rzeźbą ornamentalną krakowsko-
kielecką przełomu w. XVI i XVII, jest oparta raczej
na wzorach włoskich niż niderlandzkich czy niemie-
ckich. Brak tu zupełnie herm, masek oraz typowego
ornamentu tzw. florisowskiego72. Natomiast nasuwa
się przypuszczenie, że wykonawca czerpał wzory de-
koracyjne z wzorników włoskich, używanych przez
snycerzy i złotników, które przetwarzał w wysoce in-
dywidualny i charakterystyczny sposób. O autorstwie
rozstrzyga przede wszystkim wspomniany już ścisły
związek z dekoracją i nagrobkiem kaplicy Firlejów
w Bejscach.
Nagrobek w Radzyniu (il. 35) 78 jest prawie wiernym
powtórzeniem Uchańskiego; brak mu tylko niektórych
części zwieńczenia. Związek jego z Mniszchami jest
wątpliwy; brak tablicy inskrypcyjnej, a kartusze her-
bowe nie wiążą się wyraźnie z tą rodziną.
68 Kieszkowski J., Artyści obcy w służbie polskiej,
Lwów 1922, s. 78—83.
69 Kieszkowski W., recenzja z pracy K. Sinko,
Santi Gucci Fiorentino, Biuletyn H. S i K. III (1934),
s. 1.
70 Odrzywolski S., Renesans w Polsce, Wiedeń
1899, tabl. 36; Kozakiewiczowie H. i S., Polskie nagrob-
ki renesansowe, jw., cz. 2, s. 47.
71 Jw., s. 83.
72 Hedicke R., Cornelis Floris und die Florisdeko-
ration, Berlin 1913.
73 Repr. Zalewski L., Z epoki renesansu i baroku
na Lubelszczyźnie, Lublin 1949, s. 160.
46