DOI Artikel:
Sieradzka, Anna: W cieniu Przybyszewskiego: (o malarstwie portretowym Anieli Paja̜kówny)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0299
ANNA SIERADZKA
W CIENIU PRZYBYSZEWSKIEGO
(O MALARS1W1E PORTRETOWYM ANIELI PAJĄKÓWNY)
Postać Anieli Pająkówny najczęściej kojarzy się — nawet
historykom sztuki — z młodopolską legendą Stanisława Przy-
byszewskiego i z córką Pająkówny i Przybyszewskiego, Sta-
nisławą Przybyszewską1. Mało natomiast wie się o Pająkównio-
-malarce, swego czasu cenionej przez krytykę i publiczność,
biorącej żywy udział w życiu kulturalnym Galicji na przełomie
XIX i XX wieku. Ponieważ zachowana do dzisiaj artystyczna
spuźcizna Pająkówny przedstawia się nader skromnie2, odna-
lezienie niedawno czterech nieznanych obrazów malarki dało
asumpt do przypomnienia jej twórczości w niniejszym arty-
kule.
Anioła Pająkówna (ii. 1), córka Jana Pająka i Marii
z Brzazgońskich, urodziła się w 1864 r. w Medyce, gdzie ojciec
jej był stangretem rodziny Pawlikowskich3. Helena i Mie-
czysław Pawlikowscy, znani ze swego mecenatu kulturalnego,
wcześnie odkryli zdolności najstarszej córki Pająków i zajęli
się zapewnieniem jej wykształcenia. Ukończyła Żeńskie Se-
minarium Nauczycielskie w Krakowie, zaś studia artystyczne
rozpoczęła od lekcji rysunków u Józefa Siedleckiego na Wyż-
szych Kursach dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego, by
1 O Anieli Pająkównie pisali, w związku ze Stanisławem Przybyszewskim
i dramatopisarką Stanisławą Przybyszewską: S. HELSZTYŃSKI (Aniela
Pająkówna, czyli serce kobiety, „Wici Wielkopolskie” 1936, nr 12; — ko-
mentarze i przypisy do: Stanisław Przybyszewski. Listy, 1.1—II, Gdańsk—
Warszawa 1937/1938, t. III, Warszawa 1954; — Dobranoc, miły książę,
Warszawa 1971; — Przybyszewski. Opowieść biograficzna, Warszawa 1973),
K. KOLIŃSKA (TF niej wszystko moje..., „Świat” XIX, 1969, nr 17: —
Sprawa nie tylko Anieli [w:] Damy czarne i białe, Warszawa 1972; -— Sta-
nisława Przybyszewska w pamiętniku matki i jej listy, „Teatr” XXX,
1975, nr 2; — Sprawa Stasi [w:] Tajemnice i damy, Warszawa 1975; —
Córka, matka i ojciec, „Miesięcznik Literacki” XII, 1977, nr 2; — Sprawa
nie tylko Anieli [w:] Zamek na lewych papierach, Katowice 1979: — Stachu,
jego kobiety i jego dzieci, Kraków 1978). W. ZECHENTER (Wspomnienia
w 30 rocznicę śmierci Stanisławy Przybyszewskiej, „Kultura” III, 1965,
nr 16; — Upływa szybko życie, t. I, Kraków 1975), T. LEWANDOWSKI
(wstęp i przypisy do: Stanisława Przybyszewska. Listy, 1.1, Gdańsk 1978; —
Dramat intelektu. Biografia literacka Stanisławy Przybyszewskiej, Gdańsk
1982). Próbę przypomnienia twórczości artystycznej Pająkówny podjęła
jedynie A. OKOŃSKA w popularnej publikacji Malarki polskie, War-
szawa 1976.
2 Prace Pająkówny znajdują się w zbiorach: Muzeum Narodowego
w Krakowie (Góral, Autoportret z córką 1907), Muzeum Sportu i Turystyki
w Warszawie (Portret Antoniego Durskiego ok. 1895), w Lwowskiej Pań-
stwowej Galerii Obrazów (Kwiaty, Szkic głowy kobiety, Portret Leona Wasi-
następnie stać się uczennicą profesorów krakowskiej Szkoły
Sztuk Pięknych — Floriana Cynka i Leopolda Loefflera4.
W grudniu 1886 roku wyjechała Pająkówna do Paryża, gdzie
często zmieniała nauczycieli. Pierwszymi byli Carolus Durand
i Jean Jacąues Henner. Po trzech latach młoda malarka
przeniosła się do Academie Julian, do pracowni kierowanych
przez Adolphe’a Williama Bouguereau i Tony Roberta
Flecry’ego, wreszcie trafiła do atelier Colarossiego, ucząc
się u Gustavo’a Courtois. W 1891 r. wróciła do kraju i osiadła
we Lwowie, gdzie miała pracownię przy ulicy Garncarskiej5.
Jeszcze w czasie studiów paryskich zaczęła wystawiać swe
obrazy na krakowskich wystawach Towarzystwa Przyjaciół
Sztuk Pięknych (wiatach 1887, 1888, 1889), zaś po zamieszka-
niu we Lwowie stale uczestniczyła w ekspozycjach Towa-
rzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie i Krakowie,
Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, impre-
zach okolicznościowych {Wystawa Sztuki Współczesnej we Lwo-
wie w 1894 r., Wystawa Artystek Polskich w Krakowie w 1899
r. ) oraz w wystawach zagranicznych (w wiedeńskim Kunstler-
haus w 1897 r. i w tym samym roku na Salonie paryskim)6.
łewskiego, Marzenie); w zbiorach prywatnych dwie akwarele o tematyce
pejzażowej.
3 M. DOMAŃSKI, Pająkówna. Aniela [w:] PSD t. XXV/1, z 104,
s. 23—24.
4 Wiadomości o przebiegu studiów artystycznych Pająkówny na
podstawie wywiadu udzielonego przez malarkę „Gazecie Narodowej”
20 VI 1893; — E. ŚWIEYKOWSKI, Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół
Sztuk Pięknych w Krakowie (1854—-1904), Kraków 1905, s. 206.
5 List Mieczysława Pawlikowskiego do Ignacego Maciejowskiego z dnia
3 XI1891 [w:] Korespondencja Ignacego Maciejowskiego (Sewera) z Mie-
czysławem Pawlikowskim. Miscellanea literackie 1804—1910. Pod red.
S. PIGONIA, t. II, Wrocław 1957, s. 226, list nr 156.
6 Ibidem, listy z dnia 25 VI i 30 VI 1887 r. oraz z dnia 21 XI 1888 r.,
s. 133, list nr 83, s. 138, list nr 85, s. 163, list nr 105, s. 163; — Katalog
TPSP w Krakowie, Kraków 1889, nr 3, poz. 194; — Katalog TPSP w Kra-
kowie, Kraków 1891, nr 4, poz. 186; Katalog TPSP Krakowie, Kraków
1892, nr 2, poz. 204, 269; — Katalog TPSP w Krakowie, Kraków 1893,
nr 3, poz. 217; — Katalog TPSP w Krakowie, Kraków 1894, nr 2, poz.
193; — Katalog ilustrowany Wystawy Sztuki Współczesnej we Lwowie,
Lwów 1894, poz. 166—170; — J. WIERCIŃSKA, Katalog prac wysta-
wionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach
1860—1914, Wrocław—Warszawa—Kraków 1969, s. 263; — Kronika,
„Tyg. Ił.” XXXVIII, 1897, nr 15, s. 298; — Kronika powszechna, „Tyg.
II.” XXXVIII, 1897, nr 19, s. 378; — Z malarstwa. „Tyg. Tl.” XXX,
1889, nr 33, s. 655.
289
W CIENIU PRZYBYSZEWSKIEGO
(O MALARS1W1E PORTRETOWYM ANIELI PAJĄKÓWNY)
Postać Anieli Pająkówny najczęściej kojarzy się — nawet
historykom sztuki — z młodopolską legendą Stanisława Przy-
byszewskiego i z córką Pająkówny i Przybyszewskiego, Sta-
nisławą Przybyszewską1. Mało natomiast wie się o Pająkównio-
-malarce, swego czasu cenionej przez krytykę i publiczność,
biorącej żywy udział w życiu kulturalnym Galicji na przełomie
XIX i XX wieku. Ponieważ zachowana do dzisiaj artystyczna
spuźcizna Pająkówny przedstawia się nader skromnie2, odna-
lezienie niedawno czterech nieznanych obrazów malarki dało
asumpt do przypomnienia jej twórczości w niniejszym arty-
kule.
Anioła Pająkówna (ii. 1), córka Jana Pająka i Marii
z Brzazgońskich, urodziła się w 1864 r. w Medyce, gdzie ojciec
jej był stangretem rodziny Pawlikowskich3. Helena i Mie-
czysław Pawlikowscy, znani ze swego mecenatu kulturalnego,
wcześnie odkryli zdolności najstarszej córki Pająków i zajęli
się zapewnieniem jej wykształcenia. Ukończyła Żeńskie Se-
minarium Nauczycielskie w Krakowie, zaś studia artystyczne
rozpoczęła od lekcji rysunków u Józefa Siedleckiego na Wyż-
szych Kursach dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego, by
1 O Anieli Pająkównie pisali, w związku ze Stanisławem Przybyszewskim
i dramatopisarką Stanisławą Przybyszewską: S. HELSZTYŃSKI (Aniela
Pająkówna, czyli serce kobiety, „Wici Wielkopolskie” 1936, nr 12; — ko-
mentarze i przypisy do: Stanisław Przybyszewski. Listy, 1.1—II, Gdańsk—
Warszawa 1937/1938, t. III, Warszawa 1954; — Dobranoc, miły książę,
Warszawa 1971; — Przybyszewski. Opowieść biograficzna, Warszawa 1973),
K. KOLIŃSKA (TF niej wszystko moje..., „Świat” XIX, 1969, nr 17: —
Sprawa nie tylko Anieli [w:] Damy czarne i białe, Warszawa 1972; -— Sta-
nisława Przybyszewska w pamiętniku matki i jej listy, „Teatr” XXX,
1975, nr 2; — Sprawa Stasi [w:] Tajemnice i damy, Warszawa 1975; —
Córka, matka i ojciec, „Miesięcznik Literacki” XII, 1977, nr 2; — Sprawa
nie tylko Anieli [w:] Zamek na lewych papierach, Katowice 1979: — Stachu,
jego kobiety i jego dzieci, Kraków 1978). W. ZECHENTER (Wspomnienia
w 30 rocznicę śmierci Stanisławy Przybyszewskiej, „Kultura” III, 1965,
nr 16; — Upływa szybko życie, t. I, Kraków 1975), T. LEWANDOWSKI
(wstęp i przypisy do: Stanisława Przybyszewska. Listy, 1.1, Gdańsk 1978; —
Dramat intelektu. Biografia literacka Stanisławy Przybyszewskiej, Gdańsk
1982). Próbę przypomnienia twórczości artystycznej Pająkówny podjęła
jedynie A. OKOŃSKA w popularnej publikacji Malarki polskie, War-
szawa 1976.
2 Prace Pająkówny znajdują się w zbiorach: Muzeum Narodowego
w Krakowie (Góral, Autoportret z córką 1907), Muzeum Sportu i Turystyki
w Warszawie (Portret Antoniego Durskiego ok. 1895), w Lwowskiej Pań-
stwowej Galerii Obrazów (Kwiaty, Szkic głowy kobiety, Portret Leona Wasi-
następnie stać się uczennicą profesorów krakowskiej Szkoły
Sztuk Pięknych — Floriana Cynka i Leopolda Loefflera4.
W grudniu 1886 roku wyjechała Pająkówna do Paryża, gdzie
często zmieniała nauczycieli. Pierwszymi byli Carolus Durand
i Jean Jacąues Henner. Po trzech latach młoda malarka
przeniosła się do Academie Julian, do pracowni kierowanych
przez Adolphe’a Williama Bouguereau i Tony Roberta
Flecry’ego, wreszcie trafiła do atelier Colarossiego, ucząc
się u Gustavo’a Courtois. W 1891 r. wróciła do kraju i osiadła
we Lwowie, gdzie miała pracownię przy ulicy Garncarskiej5.
Jeszcze w czasie studiów paryskich zaczęła wystawiać swe
obrazy na krakowskich wystawach Towarzystwa Przyjaciół
Sztuk Pięknych (wiatach 1887, 1888, 1889), zaś po zamieszka-
niu we Lwowie stale uczestniczyła w ekspozycjach Towa-
rzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie i Krakowie,
Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, impre-
zach okolicznościowych {Wystawa Sztuki Współczesnej we Lwo-
wie w 1894 r., Wystawa Artystek Polskich w Krakowie w 1899
r. ) oraz w wystawach zagranicznych (w wiedeńskim Kunstler-
haus w 1897 r. i w tym samym roku na Salonie paryskim)6.
łewskiego, Marzenie); w zbiorach prywatnych dwie akwarele o tematyce
pejzażowej.
3 M. DOMAŃSKI, Pająkówna. Aniela [w:] PSD t. XXV/1, z 104,
s. 23—24.
4 Wiadomości o przebiegu studiów artystycznych Pająkówny na
podstawie wywiadu udzielonego przez malarkę „Gazecie Narodowej”
20 VI 1893; — E. ŚWIEYKOWSKI, Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół
Sztuk Pięknych w Krakowie (1854—-1904), Kraków 1905, s. 206.
5 List Mieczysława Pawlikowskiego do Ignacego Maciejowskiego z dnia
3 XI1891 [w:] Korespondencja Ignacego Maciejowskiego (Sewera) z Mie-
czysławem Pawlikowskim. Miscellanea literackie 1804—1910. Pod red.
S. PIGONIA, t. II, Wrocław 1957, s. 226, list nr 156.
6 Ibidem, listy z dnia 25 VI i 30 VI 1887 r. oraz z dnia 21 XI 1888 r.,
s. 133, list nr 83, s. 138, list nr 85, s. 163, list nr 105, s. 163; — Katalog
TPSP w Krakowie, Kraków 1889, nr 3, poz. 194; — Katalog TPSP w Kra-
kowie, Kraków 1891, nr 4, poz. 186; Katalog TPSP Krakowie, Kraków
1892, nr 2, poz. 204, 269; — Katalog TPSP w Krakowie, Kraków 1893,
nr 3, poz. 217; — Katalog TPSP w Krakowie, Kraków 1894, nr 2, poz.
193; — Katalog ilustrowany Wystawy Sztuki Współczesnej we Lwowie,
Lwów 1894, poz. 166—170; — J. WIERCIŃSKA, Katalog prac wysta-
wionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach
1860—1914, Wrocław—Warszawa—Kraków 1969, s. 263; — Kronika,
„Tyg. Ił.” XXXVIII, 1897, nr 15, s. 298; — Kronika powszechna, „Tyg.
II.” XXXVIII, 1897, nr 19, s. 378; — Z malarstwa. „Tyg. Tl.” XXX,
1889, nr 33, s. 655.
289