Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (57.1995)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

skie, rzeźbiarskie, architektoniczne czy złotnicze, stającej
się częstokroć ryciną o samodzielnych walorach artystycz-
nych.
Pisząc o najważniejszych ośrodkach produkcji rycin,
głównie o Antwerpii, Augsburgu, Florencji i Wenecji, autorzy
nie pomijają odniesień do historii ilustracji książkowej, nie-
mniej nie ukazują tego problemu w całości, pozostawiając go
ze względu na specyfikę zagadnienia do oddzielnego opraco-
wania, którego miejmy nadzieję dokonają sami lub może
znajdą kontynuatorów.
Z mniej ewidentnych względów natomiast nie zostaje
bardziej wyczerpująco ukazany rozwój ryciny francuskiej,
jedynie krótko przedstawionej głównie na przykładach szkoły
Fontainebleau.
Istotnym walorem książki RenaissancePrint jest podjęta
przez autorów próba podejścia badawczego, łączącego dwie
zasadnicze tendencje istniejące w historii grafiki, czy w ogóle
•historii sztuki. Z jednej strony jest to znawstwo możliwe do
osiągnięcia wyłącznie w bezpośrednim obcowaniu z najle-
pszymi kolekcjami rycin, będące wynikiem długoletniego
doświadczenia, reprezentowane przez kustoszy najbogat-
szych kolekcji na świecie, a także czasami przez dealerów i

prywatnych kolekcjonerów. Znawstwo to leży u podstaw
wielu analiz (prowadzących czasami do zmian atrybucyj-
nych) dokonanych przez autorów z niezwykłym uwrażliwie-
niem na niuanse techniczne (gatunki papieru, farb drukar-
skich, właściwości poszczególnych technik), a także artysty-
czne. Jest to ten typ wiedzy, który zwykle nie znajduje pełnego
odzwierciedlenia nie tylko w wielkich kompendiach, ale w
nawet bardziej specjalistycznych katalogach wystaw, ujaw-
niając się czasem w katalogach zbiorów.
Z drugiej strony autorzy wykorzystują doświadczenie
uniwersyteckiej historii sztuki, z jej naukowymi syntezami,
będącymi wynikiem badań nad stylami, ikonografią, konte-
kstem społecznym.
Renaissance Print opisująca wzajemne powiązania tech-
niki, stylu, treści, w kontekście rynku i odbiorców, przynosi
bez porównania pełniejsze od dotychczas istniejących opra-
cowanie rozwoju rytownictwa w Europie między 1470-1550,
ukazujące renesansową rycinę jako przedsięwzięcie zarówno
artystyczne jak i społeczne. Pomimo wysokiego stopnia
szczegółowości, studium to może znaleźć odbiorców pośród
wszystkich mających do czynienia z dawnymi rycinami, nie
tylko zawodowo.
Joanna A. Tomicka

"Die Kirche von Siena”. Herausgegeben von Peter Anselm Riedl und Max Seidel.
Munchen: Bruckmann 1992

The first part otDie Kirche von Siena, divided into three
volumes and dealing with the churches of S. Agostino, St.
Andrea, S. Ansano, S. Antonio de Padova and S. Biagio
among others, came out in 1985. The second volume of this
monumental work was published seven years later in which
further twelve Siena churches and their oratories, including
the Oratorio della Carita, the complex of S. Caterina in Forte-
branda, S. Cristoforo, S. Desiderio and S. Domenico, were
subjected to thorough and complicated analysis. A number of
these buildings no longer exist and are known only because
of written or iconographic documentation. Both the first and
. second volumes are the product of close cooperation between
German and Italian researchers under the supervision of two
eminent specialists of Siena art, Peter Anselm Riedl, a profes-
sor at Heidelberg University and professor Max Seidel the
director of the Kunsthistorischers Institut in Florence. It is
under the Institute’s auspices that this important study on the
churches of Siena has been conducted.
The second part, comprising four volumes amounting to
morę than 1000 pages of printed text, 860 illustrations, inclu-
ding 12 colour plates and 17 detailed maps, is exceptional for
the Italian world in its minuteness of detail. Every building,
its history and interior decoration is examined with unusual
precision and in great depth, based on minutę archival inve-
stigation and documentation freqently disseminated among
many oftheworld’smuseums.Thearchitectural analysisgoes

beyond describing building phases, rebuilding or renovation,
but also considers the known building projects and altemative
designs. Similar scrupulousness is evident in tracing the hi-
story of altars, tabernacles and altar retabules. Preparatory
drawings and notes have been amassed, looked into and even
reproduced in reference to numerous frescos and paintings,
lending the overall impression that not even the most super-
fluous object in the church’s furnishings, including chalices,
tazzas, reliquaries, candlesticks, liturgical gowns or fragments
of epitaphs, have not escaped the researchers’ astute attention.
The erudite research provides information going far beyond
the phases in which individual buildings arose; it also provides
insight into how such buildings were received. A beautiful
iHustration of this investigative profundity may be seen in the
pages concerning the Sodoma frescos where the views of
Filippo Baldinucci, Guglielmo della Valle or father Luigi
Lanzi are compared with those of Robert H. Hobart Cust or
Adolf Venturi. This is nonę other than a complete catalogue
par excellence with an enormous amount of assignations
which are both wholely new and frequently of fundamental
importance, being provided with a series of supporting docu-
ments occupying morę than 100 pages (pp. 837-958). Thus,
for example, Max Seidel dicovered the artistic sources and
circumstances surrounding Neroccio’s wooden statuę of Ste
Catherine which presently forms a part of the altar of the
Oratorio delTOca. Heidrum Stein-Kecks and Matthias Quast

178