DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Zlat, Mieczysław: Attyka renesansowa na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0058
MIECZYSŁAW ZLAT
ATTYKA RENESANSOWA NA ŚLĄSKU
I. WSTĘP
Attyka stanowi jedną z najbardziej charaktery-
stycznych cech tej odmiany renesansu, którą w związ-
ku z jej zasięgiem nazwano zachodmo-słowiańską4,
a której oryginalność w świetle nowszych badań za-
rysowuje się coraz silniej. Najbogatsze zwieńczenia
attykowe powstały w Polsce i tu rozwinęły się w licz-
ne odmiany, stąd attykę, a zwłaszcza jeden z jej ty-
pów, uznaje się za przejaw samodzielnego, twórcze-
go rozwijania w Polsce architektury, naznaczonej
w dobie renesansu szczególnie silnym piętnem rodzi-
mości. W kształtowaniu artystycznej odrębności pol-
skich budowli renesansowych attyka spełnia rolę
szczególnie ważną: jako element konstrukcyjny okre-
śla bryłę, a jako motyw dekoracyjny, zdecydowanie
poziomy, przeciwstawia kompozycję fasady — gotyc-
kiej tradycji szczytów. Dzięki attykowemu zwieńcze-
niu bryła i fasady polskiej budowli renesansowej bliż-
sze są sformułowanym we Włoszech kanonom nowego
stylu, niż typowe budowle północnej odmiany rene-
sansu.
Przy tak poważnym znaczeniu attyki jako specy-
ficznej cechy jednej z odmian renesansu, stwierdze-
nie stopnia jej rozpowszechnienia na Śląsku ma zna-
czenie dla ustalenia, czy i o ile region ten można włą-
czyć do zasięgu renesansu zachodnio-słowiańskiego
oraz dla wyjaśnienia stosunku śląskiej architektury
renesansowej do współczesnej architektury innych
dzielnic Polski.
Wyznaczając granice zasięgu renesansu zachodnio-
słowiańskiego, obejmujące i Śląsk, dotychczasowi ba-
1 Szabłowski J., Ze studiów nad związkami arty-
stycznymi polsko-czeskimi w epoce renesansu i rene-
sansem zachodnio-słowiańskim, Prace K. H. S. IX
(1948).
2 Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmaeler der
Provinz Schlesien, Breslau 1886—1903; Urbach H., Ge-
schichtliches und Technisches vom Sgraffitoputz, Ber-
lin 1928.
3 Husarski W., Attyka polska i jej wpływ na kraje
sąsiednie, Warszawa 1936, s. 26.
dacze nie wyjaśnili dostatecznie kwestii występowa-
nia w architekturze śląskiej typowych dla tego kręgu
artystycznego znamion. Tylko sprawa dekoracji sgraf-
fitowej jest dość jasna, dzięki inwentaryzacji H. Lut-
scha, pracy H. Urbacha i licznym monografiom za-
bytków 1 2.
O występowaniu natomiast attyki literatura nau-
kowa informowała albo mylnie albo bardzo ogólniko-
wo. Autor podstawowej pracy o attyce renesanso-
wej — W. Husarski, podając kilka przykładów attyki
z terenu Śląska, wyraża .pogląd, iż stanowi ona tu
„rzadkość i osobliwość... zakres jej użycia jest bardzo
wąski, ograniczony niemal wyłącznie do kamienic
miejskich"3. T. Dobrowolski informuje o kilku atty-
kach śląskich i stwierdza, że polska attyka nie zna-
lazła tu szerszego zastosowania ani rozwinięcia jako
forma nowatorska w stosunku do zakorzenionego głę-
boko gotyku4. Podobne opinie głosiła też i większość
uczonych niemieckich, którzy —- chociaż śląski mate-
riał zabytkowy znali niewątpliwie lepiej — o wystę-
powaniu attyki wspominali ogólnikowo, albo, w naj-
lepszym razie, motyw ten traktowali jako sporadycz-
ny na Śląsku i przeniesiony z Wenecji przez południo-
we Niemcy 5.
Poglądy takie zbyt daleko odbiegały od rzeczywi-
stości, aby mogły się utrzymać. Już August Hahr, za-
służony badacz sztuki renesansowej w krajach środ-
kowo-europejskich, wyliczył szereg attyk śląskich na
dowód przynależności tego regionu do kręgu renesan-
4 Dobrowolski T., Sztuka na Śląsku, Katowice—
Wrocław 1948, s. 222—23, 341.
5 Por. opracowane przez D. Freya hasło Attika
w Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, I Bd,
Stuttgart 1937, s. 1210. Za rzadki na Śląsku uważa mo-
tyw attyki także Grisebach A. (Die alte deutsche
Stadt, Berlin 1930, s. 71), który jednakże uznaje atty-
kę za jedną ze specyficznych znamion słowiańskiego
renesansu, przy czym polemizuje z C. Gurlittem prze-
czącym istnieniu jakichkolwiek cech odrębności
w sztuce Polski i Czech.
48
ATTYKA RENESANSOWA NA ŚLĄSKU
I. WSTĘP
Attyka stanowi jedną z najbardziej charaktery-
stycznych cech tej odmiany renesansu, którą w związ-
ku z jej zasięgiem nazwano zachodmo-słowiańską4,
a której oryginalność w świetle nowszych badań za-
rysowuje się coraz silniej. Najbogatsze zwieńczenia
attykowe powstały w Polsce i tu rozwinęły się w licz-
ne odmiany, stąd attykę, a zwłaszcza jeden z jej ty-
pów, uznaje się za przejaw samodzielnego, twórcze-
go rozwijania w Polsce architektury, naznaczonej
w dobie renesansu szczególnie silnym piętnem rodzi-
mości. W kształtowaniu artystycznej odrębności pol-
skich budowli renesansowych attyka spełnia rolę
szczególnie ważną: jako element konstrukcyjny okre-
śla bryłę, a jako motyw dekoracyjny, zdecydowanie
poziomy, przeciwstawia kompozycję fasady — gotyc-
kiej tradycji szczytów. Dzięki attykowemu zwieńcze-
niu bryła i fasady polskiej budowli renesansowej bliż-
sze są sformułowanym we Włoszech kanonom nowego
stylu, niż typowe budowle północnej odmiany rene-
sansu.
Przy tak poważnym znaczeniu attyki jako specy-
ficznej cechy jednej z odmian renesansu, stwierdze-
nie stopnia jej rozpowszechnienia na Śląsku ma zna-
czenie dla ustalenia, czy i o ile region ten można włą-
czyć do zasięgu renesansu zachodnio-słowiańskiego
oraz dla wyjaśnienia stosunku śląskiej architektury
renesansowej do współczesnej architektury innych
dzielnic Polski.
Wyznaczając granice zasięgu renesansu zachodnio-
słowiańskiego, obejmujące i Śląsk, dotychczasowi ba-
1 Szabłowski J., Ze studiów nad związkami arty-
stycznymi polsko-czeskimi w epoce renesansu i rene-
sansem zachodnio-słowiańskim, Prace K. H. S. IX
(1948).
2 Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmaeler der
Provinz Schlesien, Breslau 1886—1903; Urbach H., Ge-
schichtliches und Technisches vom Sgraffitoputz, Ber-
lin 1928.
3 Husarski W., Attyka polska i jej wpływ na kraje
sąsiednie, Warszawa 1936, s. 26.
dacze nie wyjaśnili dostatecznie kwestii występowa-
nia w architekturze śląskiej typowych dla tego kręgu
artystycznego znamion. Tylko sprawa dekoracji sgraf-
fitowej jest dość jasna, dzięki inwentaryzacji H. Lut-
scha, pracy H. Urbacha i licznym monografiom za-
bytków 1 2.
O występowaniu natomiast attyki literatura nau-
kowa informowała albo mylnie albo bardzo ogólniko-
wo. Autor podstawowej pracy o attyce renesanso-
wej — W. Husarski, podając kilka przykładów attyki
z terenu Śląska, wyraża .pogląd, iż stanowi ona tu
„rzadkość i osobliwość... zakres jej użycia jest bardzo
wąski, ograniczony niemal wyłącznie do kamienic
miejskich"3. T. Dobrowolski informuje o kilku atty-
kach śląskich i stwierdza, że polska attyka nie zna-
lazła tu szerszego zastosowania ani rozwinięcia jako
forma nowatorska w stosunku do zakorzenionego głę-
boko gotyku4. Podobne opinie głosiła też i większość
uczonych niemieckich, którzy —- chociaż śląski mate-
riał zabytkowy znali niewątpliwie lepiej — o wystę-
powaniu attyki wspominali ogólnikowo, albo, w naj-
lepszym razie, motyw ten traktowali jako sporadycz-
ny na Śląsku i przeniesiony z Wenecji przez południo-
we Niemcy 5.
Poglądy takie zbyt daleko odbiegały od rzeczywi-
stości, aby mogły się utrzymać. Już August Hahr, za-
służony badacz sztuki renesansowej w krajach środ-
kowo-europejskich, wyliczył szereg attyk śląskich na
dowód przynależności tego regionu do kręgu renesan-
4 Dobrowolski T., Sztuka na Śląsku, Katowice—
Wrocław 1948, s. 222—23, 341.
5 Por. opracowane przez D. Freya hasło Attika
w Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, I Bd,
Stuttgart 1937, s. 1210. Za rzadki na Śląsku uważa mo-
tyw attyki także Grisebach A. (Die alte deutsche
Stadt, Berlin 1930, s. 71), który jednakże uznaje atty-
kę za jedną ze specyficznych znamion słowiańskiego
renesansu, przy czym polemizuje z C. Gurlittem prze-
czącym istnieniu jakichkolwiek cech odrębności
w sztuce Polski i Czech.
48