Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

ANNA SZABŁOWSKA

W środowisku warszawskim stanowił Jabłczyński
bardzo ważne ogniwo w rozwoju tamtejszej grafiki za-
równo jako twórca jak i popularyzator. Jego najszerzej
znana twórczość pejzażowa mieści się w ogólnym cha-
rakterze grafiki polskiej lat 1900-1914, w której motywy
urbanistyczne wysuwały się na czoło i przez to porów-
nywalna jest z podobnym nurtem w twórczości Pankie-
wicza, Rubczaka, Stankiewiczówny, czy Mondrala. Za-
chowuje jednak na tym tle pełną oryginalność. Rzadziej
natomiast występowały w naszej grafice tych lat tematy
symboliczno-metaforyczne, fantastyczne i groteskowe
i tym trudniej znaleźć tu analogie. Jest to twórczość
głęboko osobista przekazująca sferę najbardziej prywat-
nych przeżyć i doznań.
Formalnie twórczość Jabłczyńskiego w swych po-
czątkach nawiązuje do założeń impresjonizmu i deko-
racyjnego linearyzmu secesji, natomiast później, w la-
tach dwudziestych występują w niej niewielkie wpływy
awangardowych kierunków artystycznych np. kubizmu.
Myślę, że można tę twórczość (zwłaszcza pejzażową)
umiejscowić w specyficznie polskim kierunku wyod-
rębnionym przez prof. Wiesława Juszczaka jakim jest
"wczesny ekspresjonizm" i związany z nim "symbolizm
nastroju"49. Kierunek ten poprzedzał rozkwit ekspresjo-
nizmu "pełnego", związanego z nowoczesnymi kierun-
kami w sztuce (futuryzm, kubizm). "Symbolizm nastro-
ju" uwidocznił się w wizyjnych nokturnach architekto-
nicznych Jabłczyńskiego, w których budowle zdają się
emanować jakąś tajemną wewnętrzną witalnością. Na-
tomiast tendencje ekspresjonistyczne najmocniej prze-
jawiły się w fantastyczno-groteskowych kompozycjach
figuralnych, w których spotkać można ekspresyjną, cza-
sem brutalną deformację.
Feliks Jabłczyński należał niezmiennie do jednego
środowiska artystycznego. Był regularnym uczestni-

kiem ruchu wystawowego w Warszawie. Przede wszy-
stkim w TZSP, Salonu Krywulta, prezentującego od
1900 r. młodych artystów, Kulikowskiego, a także Sa-
lonu Garlińskiego. Z tym ostatnim łączyły Jabłczyń-
skiego szczególnie bliskie kontakty. "Zdecydowany sa-
motnik, znajdzie w Garlińskim przyjaciela, który poma-
ga mu w popularyzacji jego prac i wprowadza je na
swojski rynek" - wspominał Franciszek Siedlecki w
Monografii zbiorowej50', której zaistnienie też było w
dużym stopniu zasługą Garlińskiego51. Jabłczyński brał
także udział w wystawach Towarzystwa Przyjaciół
Sztuk Graficznych, do którego należał od 1913 r. Miał
szereg wystaw indywidualnych: pięć razy w TZSP,
dwa razy w Salonie Garlińskiego, a także w Poznaniu,
Lublinie i Salonie Sztuki we Lwowie (pośmiertna w
1928 r.). Wystawiał też za granicą m. in. w Wiedniu,
Wenecji, Lipsku, Berlinie, duże sukcesy odnosił w Ho-
landii5 .
Mnogość i różnorodność zainteresowań Jabłczyń-
skiego, wzbogacając jego niepospolitą osobowość arty-
styczną być może nie pozwoliła mu rozwinąć w całej
pełni talentu plastycznego. Tworzył bardzo dużo i obok
prac nieprzemyślanych, wielokrotnie mechanicznie od-
bijanych, noszących znamię niewykończenia i jakby
dorywczości czy nawet przypadkowości, powstawały
grawiury doskonałe, plastycznie zdyscyplinowane i har-
monijne. Jego twórczość na pewno traktować można
jako pewien znamienny i bardzo interesujący dokument
epoki. Działalność Jabłczyńskiego jako samodzielnego
grafika, jednego z pierwszych w Warszawie, pracujące-
go w warunkach utrudnionych ma istotne znaczenie dla
rozwoju tej dyscypliny w okresie poprzedzającym jej
rozkwit w latach dwudziestych.

Przypisy

1. W tym miejscu pragnę podziękować pani doc. Hannie
Jabłczyńskiej-Jędrzejewskiej za udostępnienie zbiorów i
udzielenie wielu cennych informacji o artyście.
2. Artykuł ten jest skróconą wersją pracy magisterskiej,
napisanej pod kier. prof. Andrzeja Jakimowicza w Insty-
tucie Historii Sztuki UW w 1984 r.
3. Feliks Jabłczyński (1865-1928). Monografia zbiorowa.
Warszawa 1938.
4. C. .TFT T F.NTA, Feliks Jabłczyński. [W:] FeliksJabłczyń-
ski... Monografia ... s. 44.
5. W. BUNIKJEWICZ, Wystawa Feliksa Jabłczyńskiego.
"Kurier Warszawski" 1922 nr 151 s. 12.

6. Zachował się tylko jeden obraz Jabłczyńskiego z tego
czasu: Mefisto — wspomnienie z raju, 1893, Kraków, Muz.
Naród. Na znaczenie twórczości Jabłczyńskiego z 1. poł.
1.90-tych XIX w. wskazuje Jerzy Malinowski w rozdz. 8
(Wczesny ekspresjonizm) swojej pracy Imitacje świata,
Kraków 1987 s. 184-186.
7. W Muzeum Narodowym w Warszawie znajdują się
dwie rzeźby Jabłczyńskiego wykonane w brązie: Obżar-
stwo (1896), Nędza - wizja apokaliptyczna (1898).
Jabłczyński jest także autorem dekoracji płasko-
rzeźbionej grobowca Ludwika Grabskiego na Powąz-
kach.

40