DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Stefański, Krzysztof: Antoni Wiwulski jako architekt
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0078
KRZYSZTOF STEFAŃSKI
żelbetu w architekturze i rzeźbie. Kościół Jezuitów
w Wilnie był pierwszą monumentalną budowlą na daw-
nych ziemiach polskich wznoszoną z tego materiału.
Antoni Wiwulski to postać niezwykła i fascynująca.
Całe swoje życie poświęcił bez reszty sztuce. Przezwy-
ciężając słabość walczącego z gruźlicą organizmu pra-
cował niezwykle intensywnie, tworząc w ciągu kilkuna-
stu lat, od początków studiów w Paryżu do tragicznej
śmierci w wieku 42 lat, projekty wielu monumentalnych
dzieł rzeźbiarskich50, architektonicznych, a także
monumentalnego malarstwa freskowego51. Dążąc do
znalezienia formy idealnej, nie zadawalał się nigdy
osiągniętym rezultatem, tworząc liczne wersje swoich
prac, szukając nowych, twórczych rozwiązań. Tylko
nieliczne dzieła udało mu się zrealizować. Jego artysty-
czną działalność w najbardziej płodnym okresie prze-
rwał wybuch wojny, choć i te ciężkie lata umiał artysta
wykorzystać. Gdy wydawało się, że po wojnie znajdzie
możliwości dalszego działania, śmierć nieodwołalnie
przerwała jego twórczą drogę ". Paradoksalnie jednak
historia dopisała ciąg dalszy jego twórczości - ciąg
dalszy niezwykle tragiczny. Jest faktem bezprecedenso-
wym w dziejach nie tylko sztuki polskiej, że spośród
czterech zrealizowanych monumentalnych dzieł trzy:
Pomnik Grunwaldzki w Krakowie oraz pomnik Trzech
Krzyży i kościół Serca Jezusowego w Wilnie, zostały z
całą premedytacją zniszczone.
Współcześnie dzieła Antoniego Wiwulskiego odra-
dzają się jak Feniks z popiołów. W 1976 r. odbudowany
został zniszczony przez nazistów w 1939 r. Pomnik
Grunwaldzki w Krakowie53, a w czerwcu 1989 r. odsło-
nięto zrekonstruowane Trzy Krzyże w Wilnie, wysa-
dzone w powietrze przez komunistów w 1951 r. Czas,
aby i sam artysta zajął należne sobie miejsce w historii
polskiej sztuki współczesnej.
Przypisy
. Artykuł niniejszy jest rozbudowaną i zmienioną wersją
referatu wygłoszonego w czerwcu 1989 roku na sesji SHS
Sztuka wileńska od końca XIX wieku do 1914 roku, który
ukazał się drukiem w języku litewskim pt. Architekto ir
skulptoriausAntano Vivulskio kuryba lietuvoje. "Krantai"
1992 s. 42-47.
1. O. F. ŚWIĄTEK, Jasny i mocny duch. Antoni Wiwulski
1877-1919. Wilno 1939.
2. Brak wzmianki o Wiwulskim m.in. w takich pozycjach
jak: A. MIŁOBĘDZKI, Zarys dziejów architektury w
Polsce (6 wydań); A. K. OLSZEWSKI, Dzieje sztuki
polskiej 1890-1980. Warszawa 1988; T. DOBROWOL-
SKI, Sztuka polska od czasów najdawniejszych do ostat-
nich. Kraków 1974; Historia sztuki polskiej. Pr. zb. pod
red. T. Dobrowolskiego. Wyd. II. T. III. Kraków 1965
s. 329 wzmiankuje Wiwulskiego marginalnie jako twórcę
Pomnika Grunwaldzkiego, podając przy tym błędnie jego
imię. Jednocześnie dużo i chętnie pisząo artyście autorzy
litewscy, m.in.: P. GALAUNE, Architektas-skulptoris
Antanas Vivulskis. "LTSR architektos klausimai" T. III,
1966 s. 414-415; Z. ŻEMAITYTE, Antanas Vivulskis
(1877-1919). "Muziejai ir paminklai" 1969 nr 12 s. 113-
114; Tarybu Lietuwos Enciklopedija. T. IV. Vinius 1988
s. 591; V. DREMA, D/Ąęes Vilnius (LostVilnius). Vilnius
1991 s. 24-27.
5. ŚWIĄTEK, o.c., s. 1 ln; CELLO, Antoni Wiwulski (sylwetka
anegdotyczna). "Kurier Warszawski" 1910 nr 193 s. 8-9.
Konflikt w gimnazjum mitawskim wiązał się z żądaniem
polskiej młodzieży by mogła odmawiać modlitwę w języku
ojczystym, zob.: Dar grunwaldzki Paderewskiego. "Biesia-
da Literacka" 1910 nr 29 s. 56; por. Twórca pomnika Jagieł-
ły. Ks. Edward Ropp bp wileński o Wiwulskim. "Kurier
Warszawski" 1910 nr 7 s. 5. Za wskazanie powyższego
źródła dziękuję dr. Józefowi Pokłewskiemu.
4. W jednym z listów pisanych w późniejszych latach z
Madagaskaru o. Beyzym pisał o A. Wiwulskim: "[...]
pierwsze próby swego rzeźbiarskiego powołania odbywał
w moim pokoju. Wszyscy byliśmy przekonani, że będzie
zeń prawdziwy artysta [...]", - cyt. wg: Cz. DRĄŻEK,
Posługacz trędowatych. Kraków 1980 s. 29.
5. ŚWIĄTEK, o.c., s. 39; CELLO, o.c., s. 9; por. J. PUR-
CHLA, Architekci krakowscy na Politechnice Wiedeń-
skiej w XIX wieku. [W:] Architektura XIX i XX wieku.
Wrocław 1991 s. 15. W czasie studiów Wiwulski jako
miejsce zamieszkania podał Grodno - być może mieszka-
ła tam wówczas jego matka.
6. ŚWIĄTEK, o.c., s. 41 i 51; CELLO, o.c., s. 9; SCLAVUS
[W.Gąsiorowski], Jeszcze o legendarnym twórcy pomni-
ka Władysława Jagiełły. "Świat" 1910 nr 2 s.ll.
7. W. MIŁASZEWSKA, Okres Grunwaldzki (Z moich
wspomnień o Paderewskim). "Tęcza" 1933 nr 7 s. 28;
ŚWIĄTEK, o.c., s. 42; H. CEPNIK, Twórca Pomnika
Grunwaldzkiego. "Nasz Kraj" (Lwów) 1910 nr 84 s. 2.
8. CLAR., Dni grunwaldzkie w Krakowie. "Świat" 1910
nr 30 s. 7-12.
9. SCLAVUS, o.c., s. 11; L. KONTKOWSKI, Jezuicki ko-
ściół Serca Jezusa w Krakowie. "Nasza Przeszłość" T. 64,
1985 s. 121 nn.
10. Archiwum Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezuso-
wego [dalej: APMTJ] sygn. 1293-1 k.2.
11. L. KONTKOWSKI, o.c., s. 123; CELLO, o.c., s. 9.
12. Ibidem; APM TJ sygn. 841 s. 215. Dodać trzeba, że
zachowane w archiwum krakowskich Jezuitów reprodu-
kcje projektów A.Wiwulskiego, podpisane jako projekty
68
żelbetu w architekturze i rzeźbie. Kościół Jezuitów
w Wilnie był pierwszą monumentalną budowlą na daw-
nych ziemiach polskich wznoszoną z tego materiału.
Antoni Wiwulski to postać niezwykła i fascynująca.
Całe swoje życie poświęcił bez reszty sztuce. Przezwy-
ciężając słabość walczącego z gruźlicą organizmu pra-
cował niezwykle intensywnie, tworząc w ciągu kilkuna-
stu lat, od początków studiów w Paryżu do tragicznej
śmierci w wieku 42 lat, projekty wielu monumentalnych
dzieł rzeźbiarskich50, architektonicznych, a także
monumentalnego malarstwa freskowego51. Dążąc do
znalezienia formy idealnej, nie zadawalał się nigdy
osiągniętym rezultatem, tworząc liczne wersje swoich
prac, szukając nowych, twórczych rozwiązań. Tylko
nieliczne dzieła udało mu się zrealizować. Jego artysty-
czną działalność w najbardziej płodnym okresie prze-
rwał wybuch wojny, choć i te ciężkie lata umiał artysta
wykorzystać. Gdy wydawało się, że po wojnie znajdzie
możliwości dalszego działania, śmierć nieodwołalnie
przerwała jego twórczą drogę ". Paradoksalnie jednak
historia dopisała ciąg dalszy jego twórczości - ciąg
dalszy niezwykle tragiczny. Jest faktem bezprecedenso-
wym w dziejach nie tylko sztuki polskiej, że spośród
czterech zrealizowanych monumentalnych dzieł trzy:
Pomnik Grunwaldzki w Krakowie oraz pomnik Trzech
Krzyży i kościół Serca Jezusowego w Wilnie, zostały z
całą premedytacją zniszczone.
Współcześnie dzieła Antoniego Wiwulskiego odra-
dzają się jak Feniks z popiołów. W 1976 r. odbudowany
został zniszczony przez nazistów w 1939 r. Pomnik
Grunwaldzki w Krakowie53, a w czerwcu 1989 r. odsło-
nięto zrekonstruowane Trzy Krzyże w Wilnie, wysa-
dzone w powietrze przez komunistów w 1951 r. Czas,
aby i sam artysta zajął należne sobie miejsce w historii
polskiej sztuki współczesnej.
Przypisy
. Artykuł niniejszy jest rozbudowaną i zmienioną wersją
referatu wygłoszonego w czerwcu 1989 roku na sesji SHS
Sztuka wileńska od końca XIX wieku do 1914 roku, który
ukazał się drukiem w języku litewskim pt. Architekto ir
skulptoriausAntano Vivulskio kuryba lietuvoje. "Krantai"
1992 s. 42-47.
1. O. F. ŚWIĄTEK, Jasny i mocny duch. Antoni Wiwulski
1877-1919. Wilno 1939.
2. Brak wzmianki o Wiwulskim m.in. w takich pozycjach
jak: A. MIŁOBĘDZKI, Zarys dziejów architektury w
Polsce (6 wydań); A. K. OLSZEWSKI, Dzieje sztuki
polskiej 1890-1980. Warszawa 1988; T. DOBROWOL-
SKI, Sztuka polska od czasów najdawniejszych do ostat-
nich. Kraków 1974; Historia sztuki polskiej. Pr. zb. pod
red. T. Dobrowolskiego. Wyd. II. T. III. Kraków 1965
s. 329 wzmiankuje Wiwulskiego marginalnie jako twórcę
Pomnika Grunwaldzkiego, podając przy tym błędnie jego
imię. Jednocześnie dużo i chętnie pisząo artyście autorzy
litewscy, m.in.: P. GALAUNE, Architektas-skulptoris
Antanas Vivulskis. "LTSR architektos klausimai" T. III,
1966 s. 414-415; Z. ŻEMAITYTE, Antanas Vivulskis
(1877-1919). "Muziejai ir paminklai" 1969 nr 12 s. 113-
114; Tarybu Lietuwos Enciklopedija. T. IV. Vinius 1988
s. 591; V. DREMA, D/Ąęes Vilnius (LostVilnius). Vilnius
1991 s. 24-27.
5. ŚWIĄTEK, o.c., s. 1 ln; CELLO, Antoni Wiwulski (sylwetka
anegdotyczna). "Kurier Warszawski" 1910 nr 193 s. 8-9.
Konflikt w gimnazjum mitawskim wiązał się z żądaniem
polskiej młodzieży by mogła odmawiać modlitwę w języku
ojczystym, zob.: Dar grunwaldzki Paderewskiego. "Biesia-
da Literacka" 1910 nr 29 s. 56; por. Twórca pomnika Jagieł-
ły. Ks. Edward Ropp bp wileński o Wiwulskim. "Kurier
Warszawski" 1910 nr 7 s. 5. Za wskazanie powyższego
źródła dziękuję dr. Józefowi Pokłewskiemu.
4. W jednym z listów pisanych w późniejszych latach z
Madagaskaru o. Beyzym pisał o A. Wiwulskim: "[...]
pierwsze próby swego rzeźbiarskiego powołania odbywał
w moim pokoju. Wszyscy byliśmy przekonani, że będzie
zeń prawdziwy artysta [...]", - cyt. wg: Cz. DRĄŻEK,
Posługacz trędowatych. Kraków 1980 s. 29.
5. ŚWIĄTEK, o.c., s. 39; CELLO, o.c., s. 9; por. J. PUR-
CHLA, Architekci krakowscy na Politechnice Wiedeń-
skiej w XIX wieku. [W:] Architektura XIX i XX wieku.
Wrocław 1991 s. 15. W czasie studiów Wiwulski jako
miejsce zamieszkania podał Grodno - być może mieszka-
ła tam wówczas jego matka.
6. ŚWIĄTEK, o.c., s. 41 i 51; CELLO, o.c., s. 9; SCLAVUS
[W.Gąsiorowski], Jeszcze o legendarnym twórcy pomni-
ka Władysława Jagiełły. "Świat" 1910 nr 2 s.ll.
7. W. MIŁASZEWSKA, Okres Grunwaldzki (Z moich
wspomnień o Paderewskim). "Tęcza" 1933 nr 7 s. 28;
ŚWIĄTEK, o.c., s. 42; H. CEPNIK, Twórca Pomnika
Grunwaldzkiego. "Nasz Kraj" (Lwów) 1910 nr 84 s. 2.
8. CLAR., Dni grunwaldzkie w Krakowie. "Świat" 1910
nr 30 s. 7-12.
9. SCLAVUS, o.c., s. 11; L. KONTKOWSKI, Jezuicki ko-
ściół Serca Jezusa w Krakowie. "Nasza Przeszłość" T. 64,
1985 s. 121 nn.
10. Archiwum Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezuso-
wego [dalej: APMTJ] sygn. 1293-1 k.2.
11. L. KONTKOWSKI, o.c., s. 123; CELLO, o.c., s. 9.
12. Ibidem; APM TJ sygn. 841 s. 215. Dodać trzeba, że
zachowane w archiwum krakowskich Jezuitów reprodu-
kcje projektów A.Wiwulskiego, podpisane jako projekty
68