Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

JACEK TYLICKI

mego roku, kanonik Mateusz Judycki odnotował: inclu-
sis ąuattuor tabulis acuneis a pictore qui in iispartibus
praestantior acąuiripoterat. Strobel, który sygnował
obrazy, nie mógł więc wówczas mieszkać daleko; w
pobliżu zaś nie było, oprócz Torunia, poważniejszych
ośrodków artystycznych. Współczesna niemal wyda-
rzeniom kronika konwentu cysterskiego w Pelplinie
zawiera pod datą 1640 komentarz na temat ołtarza św.
Jakuba w kościele klasztornym: Tabulcis in eo pinxit
celebris hoc tempore Pictor Barthol. Strobell Thoru-
nij~°. Należy podkreślić, że określenie przy nazwisku
malarza oznacza dokładnie miejsce wykonania. W
aktach wizytacji diecezjalnej przeprowadzonej w latach
1667-72, uczony kanonik Jan Strzesz zauważył na temat
obrazów ze św. Stanisławem Kostką w kościele św. Jana
w Toruniu oraz w retabulum ołtarza w Radzyniu Cheł-
mińskim (sygnowany 1643), odpowiednio: Strobellia-
no penicillo, famosi olim pictoris Thorunensis, perite
concinnata, oraz artis Strobellianae, famosi ąuondam
pictoris Torunensis21. Tutaj nazwa miasta użyta jest w
formie przymiotnikowej. Tym niemniej, Toruń został
wymieniony w źródłach odnoszących się do malowideł
Ślązaka ponownie.
Podczas prowadzenia badań nad poszczególnymi
obiektami stroblowskimi, wiosną 1991 r. autor niniej-
szego tekstu odkrył, iż w konwencie o.o. franciszkanów
w Pakości przechowywany jest nie publikowany dotąd
rękopis metryki klasztornej, datowany 1680, odkupiony
w 1985 r. od rodziny lokalnego nauczyciela bibliofila,
który ukrył księgę w 1939 r. pod dachem gołębnika
niedaleko Pakości, gdzie też następnie w wyniku roze-
brania konstrukcji została odnaleziona22. Wielce intere-
sujący fragment dokumentu relacjonuje fundację i wy-
konanie obrazów [il. 1] do współczesnego im ołtarza
głównego. Inicjatywa należała do gwardiana Feliksa
Rycheskiego, zaś zlecenie musiało być przekazane w
latach 1641-46, tzn. przynajmniej na rok przed ostate-
czną datą wykonania, uwidocznioną w sygnaturze na
obrazie23. Oryginalny tekst (uwzględniając zastosowa-
ne w nim formy gramatyczne) brzmi następująco: Ima-
gines Impensis ipsiąuae Primae ac Primarae Benefac-
tricis Magnifica Dna Niemoiowska Thorunij per picto-
rem Bartholomaei Sztrobel illo tempore tam facile sibi
Similer depingi fecit et costabant hae Imagines quae in
solo Maiori Altari cernatur Mille ducentos florenos
Ultra sustentatione et alia Victualia. Tabulas etiam
Altaris fieri creavit et Multa alia Ornamenta Ecclesiae
addidir. Powyższy fragment nie pozostawia wątpli-
wości co do miejsca wykonania obrazów dla nieistnie-
jącego obecnie ołtarza głównego w Pakości-5. Można
dodać, iż kosztowne zlecenie26 było finansowane przez

tę samą pobożną szlachciankę, Ludomiłę z Lubina
Niemojewską, która była dobrodziejką używanego
przez Jezuitów kościoła św. Jana w Toruniu, dla którego
Strobel także malował27. To Niemojewską wskazała
więc zapewne pakoskiemu gwardianowi, urządzające-
mu niedawno wzniesioną świątynię28, konkretnego ar-
tystę.
Wydaje się, iż odnaleziony w Pakości następny do-
wód istnienia siedziby malarza w Toruniu może być
dodatkowo potwierdzony przez dwie kwestie: prace dla
tego miasta oraz obrazy warsztatowe. Spośród tych
pierwszych, portret Nikolausa Hubnera, rajcy staromiej-
skiego (Toruń, Muzeum Okręgowe), datowany 1644,
najprawdopodobniej został wykonany w mieście: posia-
da on długą lokalną metrykę29. Poza nim istniały w
Toruniu przynajmniej dwa wymienione już inne dzieła
Strobla: Adoracja Chrystusa Ukrzyżowanego w koście-
le św. Jakuba oraz Maria z Dzieciątkiem i św. Stanisła-
wem Kostką u św. Jana, obraz mogący pochodzić z lat
1634-3530. Do nich należy prawdopodobnie dodać Ma-
donnę Różańcową (obecnie w kościele parafialnym w
Grodzisku Wlkp. ), która, jak można podejrzewać, zo-
stała namalowana dla kościoła Dominikanów w Toru-
31
niu, zburzonego w 1834 r. Zespół czterech, czy nawet
trzech odrębnych obrazów artysty nie został wykonany
dla żadnej innej miejscowości poza Toruniem.
Sprawa warsztatu malarza jest bardziej kontrower-
syjna. Choć wiele obiektów było określanych jako bę-
dących pod wpływem Strobla32, pozostaje w sferze
domysłów, czy dysponował on jakimikolwiek fachowy-
mi pomocnikami33. W każdym razie, wszystkie trzy
obecnie znane prace, gdzie formy stroblowskie są
wyraźnie obecne34: dwa feretrony, Ukrzyżowanie (Pel-
plin, Muzeum Diecezjalne) i Dzieciątko Jezus jako Sal-
vator Mundi wśród Tajemnic Bolesnych Różańca (To-
ruń, kość. św. Jakuba) oraz zaginiony Portret Władysła-
wa TV ze sceną kapitulacji Szejna pod Smoleńskiem,
dawniej interpretowanej jako hołd mieszczan malbor-
skich (przed 1944 Toruń, Muzeum Miejskie)35 pozosta-
ją, bądź pozostawały w Toruniu36. Zbyt wiele istnieje
związków malarza z Toruniem, zbyt też często nazwa
tego miasta jest wzmiankowana w odniesieniu do Strob-
la, aby chodziło o jego przejściowy tu pobyt. Choć
dowody na obecność artysty w innych miejscach istnie-
ją, nikt ze współczesnych nie wyraził się o nim pictor
Gedanensis, czy też pinzit Elbingae32. Znacznie czę-
ściej podróżując - sądząc po zachowanych śladach - w
pierwszej fazie swego pobytu w Rzeczypospolitej,
twórca zakorzenił się zapewne silniej w Toruniu przy-
najmniej od 1639 r., choć jego znajomość z miastem
zawarta została już wcześniej. Wymieniona data pokry-

374