Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

RECENZJE I POLEMIKI

7. M. FRIEDLANDER, On Art and Connoisseurship. Lon-
don 1942 s. 166-167.
8. J. BRUYN, B. HAAK, S.H. LEVIE, P.J.J. VAN THIEL,
E. VAN DE WETERING, A Corpus of Rembrandt Pain-
tings. T. I - III. The Hague-Boston-London 1982-1989.
T.I s.XV (dalej cyt. jako: Corpus z numerem tomu).
9. E. VAN DE WETERING, Studies in the workshopprac-
tice of the early Rembrandt. Amsterdam 1986, s. V.
10. A. BREDIUS, Rembrandt: the Complete Edition of the
Paintings. Revised by H. Gerson. London 1969.
11. W. VON BODĘ, C. HOFSTEDE DE GROOT, The Com-
plete Work of Rembrandt Paintings. T. I -VIII. Paris
1897-1905.
12. W. R. VALENTINER, Rembrandt. Gemalde. (Klassiker
der Kunst). Stuttgart 1908.
13. TENŻE, Rembrandt. Wiedergefundene Gemalde 1910
-1920. (Klassiker der Kunst). Stuttgart 1921.
14. C. HOFSTEDE DE GROOT, Beschreibendes und kriti-
sches Verzeichnis der Werke der hervorragendsten hol-
landischen Maler des XVII. Jahrhunderts. T. VI.
Esslingen- Stuttgart-Paris 1915.
15. A. BREDIUS, Rembrandt. Gemalde. Wien 1935. (Także
wydanie angielskie i holenderskie).
16. K. BAUCH, Rembrandt Gemalde. Berlin 1966.
17. H. GERSON, Rembrandtpaintings. Amsterdam 1968.
18. W latach osiemdziesiątych, równolegle do prac prowa-
dzonych przez RRP, powstała monografia Rembrandta
napisana przez Gary Schwartza, w której autor reprodu-
kuje wszystkie uznane przez siebie obrazy tego malarza,
czyli - 358; G. SCHWARTZ, Rembrandt. Samtliche
Gemalde in Farbę. Stuttgart-Zurich 1987 (wyd. ang.
1983).
19. Historię RRP podaję za: Preface. History of the Project.
[W:] Corpus /, s.IX - X.
20. Corpus II, s.X.
21. Jakim badaniom poddane zostały wszystkie publikowane
w Korpusie obrazy, pokazuje zamieszczana w każdym
tomie Table of technical reference materiał.
22. Ch. TUMPEL, Ikonographische Beitrage zu Rembrandt.
Zur Deutung und Interpretation seiner Historien. "Jahr-
buch der Hamburger Kunstsammlungen" T. 13, 1968
s. 95-126; TENŻE, Studien zur Ikonographie der Histo-
rien Rembrandts. Deutung undInterpretation der Bildin-
halte. "Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek" T. 20,1968
s. 107-198; TENŻE, Ikonographische Beitrage zu Rem-
brandt. Zur Deutung undInterpretation einzelner Werke.
"Jahrbuch der Hamburger Kunstsammlungen" T. 16,
1971 s. 20-38.
23. A. BREDIUS, o.c., nr kat. 128. Dalej wymienione w
tekście wszystkie obrazy Rembrandta lub wcześniej wią-
zane z Rembrandtem opublikowane zostały w tym kata-
logu z adnotacją Br. i numerem katalogu.
24. J. KELCH [W:] Der Mann mit demGoldhelm. Berlin 1986
s. 11-27. Autor odrzuca obraz z oeurre Rembrandta i podaje
historię wcześniejszych wątpliwości atrybucyjnych.
25. Historię wątpliwości atrybucyjnych dotyczących tego ob-
razu por. H. ADAMS, If Not Rembrandt, Then His Cou-
sin? "The Art Bulletin" September 1984 s. 427-441.
26. Żaden z wielkich monografistów Rembrandta nie odpisał
tego obrazu z jego oeuvre, choć przypisanie go Remb-

randtowi już od jakiegoś czasu budzi wątpliwości bada-
czy. Będzie on odpisany z oeuvre Rembrandta przez RRP
i być może przypisany Willemowi Drostowi. Po raz pier-
wszy tę nową atrybucję zaproponował J. Bruyn por.: J.
BRUYN, W. Sarnowski, Gemalde derRembrandt Schiller
[recenzja]. "Oud Holland". 1984 s. 158.
27. Corpus III, nr kat. C 84, autorzy wysunęli możliwość
atrybuowania tego obrazu Ferdinandowi Bolowi lecz
ostatecznie określili go jako dzieło nieokreślonego mala-
rza z warsztatu Rembrandta i datują na ok. 1640.
28. Corpus III, nr kat. C 87, autorzy przypisują obraz Ferdi-
nandowi Bolowi.
29. Referuję je na podstawie: Preface. Some reflections on
method. [W:] Corpus I s. XVI.
30. Corpus I, nr kat. C 101.
31. CorpusI, nr kat. A 24. Na obrazie znajduje się monogram
artysty i data 1628 r., która była przyjmowana za wiary-
godną przez wcześniejszych badaczy Rembrandta. Auto-
rzy Korpusu zakładają, że malarz antydatował obraz, co
nie jest wykluczone, ponieważ sygnatura i data nie zostały
naniesione "mokre w mokre", lecz już po wyschnięciu
warstwy malarskiej.
32. G. SCHWARTZ, Connoisseurship: The Penalty of Ahi-
storicism. "Artibus et Historiae". T. 18, 1988 s. 205.
33. J. BRUYN, Rembrandt’s workshop — function andpro-
duction. [W:] Rembrandt. The Master and his Work-
shop..., s. 83-84. Autorzy Korpusu uważają, że warsztat
Rembrandta działał na tych samych zasadach, co inne
warsztaty w siedemnastowiecznej Holandii. Tym się jed-
nak od nich różnił, że uczniowie mogli wnosić własne
pomysły do ogólnej "produkcji" warsztatu i nie współpra-
cowali z mistrzem przy realizacji jego większych zamówień.
Ważniejsze, bardziej prestiżowe zamówienia Rembrandt
wykonywał samodzielnie, pozostałe — również samo-
dzielnie - uczniowie. Ta teza spotkała się z ostrą krytyką
- por. m.in.: Editorial. The Rembrandt re-trial. "The
Burlington Magazine" T. CXXXIV, May 1992 s. 285; W.
LIEDTKE, Rembrandt and the Rembrandt style. "Apol-
lo", March 1992 s. 144; TENŻE, Reconstructing Rem-
brandt. "Apollo", May 1989 s. 323-331.
34. Jeśli autorzy proponująnową atrybucję obrazom publiko-
wanym w grupie C, to jest ona zawarta w punkcie 1 noty
katalogowej.
35. W. LIEDTKE, Rembrandt and the Rembrandt style...,
s. 142 i przypis 10; Ch. WFHTE, Amsterdam and London
Rembrandt. "The Burlington Magazine", April 1992 s. 266.
36. Zapowiedź tych zmian znajdziemy [W:] Preface. Corpus
III, s. IX.
37. E. VAN DE WETERING, The invisible Rembrandt: the
results of technical and scientific research. [W:] Rem-
brandt: the Master and his Workshop..., s. 90-105 — na
podstawie tego artykułu referuję dalej wyniki badań kon-
serwatorskich przeprowadzanych w ramach RRP.
38. Przy określaniu tą metodą wieku drzewa margines błędu
może jednak wahać się od 1 roku do 250 lat. Dokładność
zależna jest m.in. od kąta wycięcia deski z pnia. Należy
też zaznaczyć, że datowanie obrazu nie może być zbyt
ściśle uzależnione od określenia wieku drzewa, z którego
pochodzi deska użyta jako podobrazie - gdyż tylko statys-
tycznie obliczyć można okres transportu i schnięcia deski.

426