AGNIESZKA ZABŁOCKA-KOS

Przypisy

1. Twórczość A. Langera była dotychczas przedmiotem pra-
cy doktorskiej: A. ZABŁOCKA, Alexis Langer (1825-
1904) i jego neogotycka architektura sakralna. Wrocław
1992, Wyd. Politechnika Wrocławska (rozszerzona wer-
sja pracy znajduje się w druku) oraz trzech prac magi-
sterskich pisanych na Uniwersytecie Poznańskim: J.
KRYŚCIAK, Kościół św. Michała we Wrocławiu. Po-
znań 1980; A. SIEMASZKO, Próba monografii zespołu
pałacowo - parkowego w Osielcu Grodkowskim. Poznań
1982; E. GRYCZYK, Neogotycka architektura sakralna
Alexiusa Langera. Poznań 1986. O udziale Langera w
konkursie wiedeńskim por. A. ZABŁOCKA, UdziałAle-
xisa Langera w konkursie na projekt Votivkirche we
Wiedniu a koncepcja kościoła św. Michała Archanioła we
Wrocławiu. "Roczniki Sztuki Śląskiej", T. XV Wrocław
1991.
2. Podstawowy materiał źródłowy znajduje się w Archiwum
Państwowym we Wrocławiu, Akta Miasta Kłodzka, sygn
2473, Acta specialia betreffenddie Meisterprufung des
Maurer Polierer Alexis Langer aus Ohlau 1846 -1850,
verhandelt von der Kóniglichen Bauhandwerker
Prufungs - Comission zu Glatz. oraz Archiwum Archi-
diecezjalne we Wrocławiu, Katalog Obrazów, sygn XIV
SpuźciznaAlexisaLangera (dalej AAW, SAL) - zbiór ten
zawiera 20 teczek z ok. 1000 rysunków i w części był
prezentowany w VI 1992 r. na wystawie w Muzeum
Architektury we Wrocławiu.
3. AAW, SAL. T. 17, "Schlesisches Kirchenblatt" 1857
s. 337 - 339, 355 -359; "Schlesische Zeitung", 1865 nr
21,23,25.
4. Niestety zarówno sytuacja Kościoła katolickiego w XIX
wieku na Śląsku i jego związki z Nadrenią jak i niezwy-
kle interesująca postać biskupa Forstera nie doczekały
sie do tej pory wyczerpujących opracowań, por. ks. J.
SWASTEK, Arcybiskup Henryk Forster jako ordyna-
riusz diecezji wrocławskiej w latach 1853 - 1881. Tamże
wcze- śniejsza literatura; H. TED IN, Das Rheinland und
Schlesien in der preussischen Kirchenpolitik vor 1870.
"Archiv fur schlesische Kirchengeschichte". 1954 s. 243-
-256.
5. Poza Schlesische Alterthumsgesellschaft Langer nie na-
leżał do żadnego innego związku. Wyczerpująca mono-
grafia twórczości Stillera autorstwa E. Bórsch-Supan
znajduje się w druku.
6. O architektach wrocławskich II poł XIX w. por. A. ZA-
BŁOCKA-KOS, Neorenesans w architekturze miesz-
czaństwa wrocławskiego, [w:] Dom wrocławski. Mate-
riały konferencji. Wrocław, XII 1993 r. (w druku).
7. Niezwykle ineresującą książkę na temat stosunków mię-
dzy katolikami a protestantami napisał: Th. NIPPER-

DEY, Religion im Umbruch. Deutschland 1870 - 1918.
Miinchen 1988.
8. Nieco inaczej projektowane są kościoły wielkopolskie z
lat 1885-95, w których proporcje są zdecydowanie hory-
zontalne, bryły niskie i mało rozrzeźbione a detal ciężki,
wzorowany na XIII - wiecznym. Sprawa zmiany stylu nie
jest dość jasna. Można przypuszczać, że miała na to
wpływ narastająca fala neoromanizmu oraz gusty zlece-
niodawców nie aprobujących strzelistych form propono-
wanych przez Langera.
9. C.A. HEIDELOFF, Architektonische Entwilrfe und aus-
ge-fuhrte Bauten. H.l Niirnberg 1850 s. 42.
10. Należy tu przede wszystkim wymienić: F. HOFFSTADT,
Gotisches ABC das ist: Grundregeln des gotisches Styls
fur Kiinstler und Werkleute. Frankfurt/Main 1840; C.A.
HEIDELOFF, Der kleine Altdeutsche (Gothe). Niirnberg
1849-1852; V. STATZ, A. REICHENSPERGER, G.G.
UNGEWITTER, Gotisches Musterbuch. Leipzig 1856;
G.G. UN GE WITTER, Lehr buch der gotischen Construc-
tionen. Leipzig 1859-64.
11. J. KREUSER, Der christlicheKirchenbau, seine Geschi-
chte, Symbolik, Bildnerei. Bonn 1851; por. też: G.G.
KALLENBACH, Dogmatisch - liturgisch - symbolische
Auffassung der kirchlichenBaukunst imAllgemeinen und
insbesondere der Rund - Bogen - Style. Halle 1857.
12. Prace w tym zakresie prowadzili H. Luchs i A. Schuhze.
Zabytki Śląska, do czasów H. Lutscha (1886, 1903), nie
były jednak dokładnie zinwentaryzowane, nie wydawano
tu też pięknych albumów, jak to miało miejsce w innych
częściach Niemiec.
13. M. ROSETHAL, Einiges iiber die Grundsdtze beimEr-
bau christlichenKirchen. "Zeitschrift fur praktische Bau-
kunst" 1843, s. 136.
14. "Schlesisches Kirchenblatt" 1860 s. 134.
15. F. KUGLER, Geschichte der gothischen Baukunst. Stut-
tgart 1859 s. 7-8.
16. por. przypis 3.
17. AAW, SAL. T.17, bez nr.
18. C.A. HEIDELOFF, Die Bauhutte des Mittelalters in De-
utschland. Niirnberg 1844.
19. por. H-U. WEHLER, Deutsche Gesellschaftsgeschichte.
1815-1845/49. Miinchen 1987 s. 459-478; Th. NIPPER-
DEY', Deutsche Geschichte. 1800-1866,. Miinchen 1993,
5. 403-451,551-558.
20. K. DÓHMER, In welchem style sollen wir bauen. Passau
1976 s. 96n.
21. W. BAŁUS, Sztuka - idea - sacrum. Uwagi o XIX-wiecz-
nych korzeniach współczesnej sytuacji sztuki sakralnej.
"Znak" 1991 nr s. 53n.
22. "Architekt", 1900/01 nr. 1, s. 7.

280