DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Stefański, Krzysztof: Antoni Wiwulski jako architekt
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0067
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVI, 1994, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967
KRZYSZTOF STEFAŃSKI
Łódź, Zakład Historii Sztuki UŁ
ANTONI WIWULSKI JAKO ARCHITEKT*
Antoni Wiwulski [il. 1] to jedna z najbardziej fascy-
nujących, a zarazem tragicznych postaci w sztuce pol-
skiej początków naszego wieku. Postać jakby żywcem
wyjęta z młodopolskiej, romantycznej legendy: młody,
genialny, wątłego zdrowia, umiera w dramatycznych
okolicznościach stając w obronie zagrożonej ojczyzny.
Jego życie i twórczość były - używając młodopolskiego
języka - niczym meteoryt, który pojawił się nagle, roz-
błysnął i zgasł. "Jasny i mocny duch" - tak nazwał
Wiwulskiego autor jedynej poświęconej mu monogra-
fii, o. Franciszek Świątek1. Tragizmu postaci artysty
dopełniają losy jego nielicznych monumentalnych
dzieł. Potęga ich symbolicznego wyrazu była nie do
pogodzenia z ideologią dwóch totalitarnych systemów,
które zawładnęły tą częścią Europy w roku 1939 i zo-
stały one z całą premedytacjązniszczone. Dodać należy,
że po 1945 r. Wiwulski stał się postacią niemal zapo-
mnianą: syntetyczne opracowania obejmujące dzieje
współczesnej sztuki polskiej nie wymieniają go wcale,
bądź jedynie marginalnie wzmiankują jako autora kra-
kowskiego Pomnika Grunwaldzkiego2.
Antoni Wiwulski urodził się w 1877 r. w Tot’mie
w guberni wołogodzkiej, na dalekiej północy Rosji.
Jego rodzice pochodzili ze Żmudzi, a rodzina ojca od-
znaczyła się chwalebnie w Powstaniu Styczniowym -
zginęli w nim dwaj stryjowie Antoniego. Jego ojciec,
również Antoni, robił natomiast karierę w carskiej służ-
bie, stopniowo ulegając wynarodowieniu. Opuścił on
rodzinną Żmudź i po ukończeniu Akademii Leśnej w
Petersburgu objął posadę zarządcy lasów państwowych
w Tot’mie. Podczas wakacyjnego pobytu w swych ro-
dzinnych stronach poznał przyszłą żonę, Adelajdę z
Karpuszków i to ona właśnie zaszczepiła później dzie-
ciom, wychowującym się w głębi Rosji, ducha patrioty-
zmu i religijności. Po śmierci męża w 1883 r. Ade-
lajda Wiwulska wraz z dziećmi, spośród których
Antoni był najstarszy, opuściła Tot’mę aby osiedlić
II. 1. Antoni Wiwulski. Repr. wgF. Świątek
III. 1. Antoni Wiwulski. Reprod. front F. Świątek
się w Mitawie w Kurlandii, mieście położonym bli-
sko litewskiej granicy. Tam przyszły artysta rozpoczął
naukę w niemieckim gimnazjum. W szkole tej nie czuł
się jednak dobrze, doszło do konfliktów z nauczycielami
na tle narodowościowym, i matka, dbając o patriotycz-
ne i religijne wychowanie syna wysłała go na dalszą
naukę do znanego gimnazjum jezuickiego w Chyrowie
w Galicji3. Tam zetknął się on z ojcem Janem Beyzy-
mem, rzeźbiarzem amatorem (i późniejszym misjona-
rzem leczącym trędowatych na Madagaskarze), który
rozwinął w młodym Wiwulskim zamiłowanie do
rzeźby4.
57
R.LVI, 1994, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967
KRZYSZTOF STEFAŃSKI
Łódź, Zakład Historii Sztuki UŁ
ANTONI WIWULSKI JAKO ARCHITEKT*
Antoni Wiwulski [il. 1] to jedna z najbardziej fascy-
nujących, a zarazem tragicznych postaci w sztuce pol-
skiej początków naszego wieku. Postać jakby żywcem
wyjęta z młodopolskiej, romantycznej legendy: młody,
genialny, wątłego zdrowia, umiera w dramatycznych
okolicznościach stając w obronie zagrożonej ojczyzny.
Jego życie i twórczość były - używając młodopolskiego
języka - niczym meteoryt, który pojawił się nagle, roz-
błysnął i zgasł. "Jasny i mocny duch" - tak nazwał
Wiwulskiego autor jedynej poświęconej mu monogra-
fii, o. Franciszek Świątek1. Tragizmu postaci artysty
dopełniają losy jego nielicznych monumentalnych
dzieł. Potęga ich symbolicznego wyrazu była nie do
pogodzenia z ideologią dwóch totalitarnych systemów,
które zawładnęły tą częścią Europy w roku 1939 i zo-
stały one z całą premedytacjązniszczone. Dodać należy,
że po 1945 r. Wiwulski stał się postacią niemal zapo-
mnianą: syntetyczne opracowania obejmujące dzieje
współczesnej sztuki polskiej nie wymieniają go wcale,
bądź jedynie marginalnie wzmiankują jako autora kra-
kowskiego Pomnika Grunwaldzkiego2.
Antoni Wiwulski urodził się w 1877 r. w Tot’mie
w guberni wołogodzkiej, na dalekiej północy Rosji.
Jego rodzice pochodzili ze Żmudzi, a rodzina ojca od-
znaczyła się chwalebnie w Powstaniu Styczniowym -
zginęli w nim dwaj stryjowie Antoniego. Jego ojciec,
również Antoni, robił natomiast karierę w carskiej służ-
bie, stopniowo ulegając wynarodowieniu. Opuścił on
rodzinną Żmudź i po ukończeniu Akademii Leśnej w
Petersburgu objął posadę zarządcy lasów państwowych
w Tot’mie. Podczas wakacyjnego pobytu w swych ro-
dzinnych stronach poznał przyszłą żonę, Adelajdę z
Karpuszków i to ona właśnie zaszczepiła później dzie-
ciom, wychowującym się w głębi Rosji, ducha patrioty-
zmu i religijności. Po śmierci męża w 1883 r. Ade-
lajda Wiwulska wraz z dziećmi, spośród których
Antoni był najstarszy, opuściła Tot’mę aby osiedlić
II. 1. Antoni Wiwulski. Repr. wgF. Świątek
III. 1. Antoni Wiwulski. Reprod. front F. Świątek
się w Mitawie w Kurlandii, mieście położonym bli-
sko litewskiej granicy. Tam przyszły artysta rozpoczął
naukę w niemieckim gimnazjum. W szkole tej nie czuł
się jednak dobrze, doszło do konfliktów z nauczycielami
na tle narodowościowym, i matka, dbając o patriotycz-
ne i religijne wychowanie syna wysłała go na dalszą
naukę do znanego gimnazjum jezuickiego w Chyrowie
w Galicji3. Tam zetknął się on z ojcem Janem Beyzy-
mem, rzeźbiarzem amatorem (i późniejszym misjona-
rzem leczącym trędowatych na Madagaskarze), który
rozwinął w młodym Wiwulskim zamiłowanie do
rzeźby4.
57