Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

RECENZJE


II. 2. Akamatsu Rinsaku, "Nocą w pociągu", 1901, ol. pł. Tokio, Akademia Sztuki
Ili. 2. Akamatsu Rinsaku, "Night in a Train", 1901, oil on canvas. Tokio,
Academy ofArts

willi, Rzymu i Konstantynopola; Lizbonę i Konstantynopol
odrysowano skrupulatnie z dzieła Civitates Orbis Terrarum
Georga Brauna ze sztychami Franza Hogenberga (Kolonia
1574). Pojawiały się też na nich przedstawienia misjonarzy
jezuickich oraz ojców franciszkanów, ale też i panoramy
miejskie czy pejzaże nawiązujące do sztychów i obrazów
przywiezionych przez kupców hiszpańskich i portugalskich.
Wiele eksponatów prezentowanych na wystawie poświęco-
nych było rzemiosłu artystycznemu tego okresu. Wśród nich
znajdowały się meble - między innymi sensacyjne odkrycie:
stół z kolekcji wilanowskiej, pokryty laką, masą perłową i
sproszkowanym złotem [zob. BHS 1993 nr 4 s. 00]. Do
najciekawszych eksponatów należały zbroje - japońska jako
podarunek szoguna Hidetada dla króla angielskiego w r. 1613
oraz nieco późniejsza, bo z r. 1630, zbroja holenderska -
prezent holenderskiej Vereenigde Oost-Indische Compagnie
(VOC) dla szoguna Tokugawa lemitsu. Prezentowano rów-
nież jedne z pierwszych strzelb przywiezionych przez Portu-
galczyków. Nadmienić należy, iż to właśnie rozbitkowie po-
rtugalscy w drodze ze Siamu do Chin wylądowali jako pier-
wsi Europejczycy na południu Japonii na małej wyspie Tane-
gashima w 1543 r.
Następnym chronologicznie był dział poświęcony okre-
sowi izolacji Japonii, tzw. sakoku od 1639 do 1853 r., tzn.
do momentu, kiedy okręty wojenne Commodore Perry
wymusiły na Japonii otwarcie granic. Jedynym punktem
kontaktowym w tym okresie była sztucznie usypana
wysepka Dejima, zajmowana przez VOC. W tym małym
osiedlu przebywało zwykle około tuzina kupców holender-

skich, którym towarzyszył zwykle jeden lekarz. Prawo wstę-
pu na Dejimę miały także specjalnie wyznaczone do konta-
któw z Europejczykami kurtyzany, które często stawały się
ich żonami, oraz tłumacze japońscy. Właśnie ci ostatni byli
głównym źródłem informacji o Europie dla żądnych wiedzy
Japończyków i odwrotnie — o Japonii dla Holendrów na
Dejimie.
Lekarze - uczeni tacy jak Niemcy: Engelbert Kaemp-
fer (1651-1716) czy Philipp Franz von Siebold (1796-1866)
przebywali po parę lat na Dejimie i ich badaniom zawdzię-
czamy pierwsze naukowe informacje o Japonii: jej klimacie,
faunie i florze, o obyczajach, kulturze, społeczeństwie i poli-
tyce. Wymiana informacji miała ogromne znaczenie dla obu
stron. Z tego okresu pochodzi pojęcie rangaku — nauki ho-
lenderskie, bowiem całą wiedzę z różnych dziedzin nauko-
wych Japończycy przyswajali sobie za pośrednictwem Ho-
lendrów i to nie tylko w takich dziedzinach jak sztuka - gdzie
pod wpływem rycin i malowideł europejskich wprowadzono
perspektywę, światłocień czy plastyczny modelunek, ale
przede wszystkim w medycynie, w astronomii i naukach
przyrodniczych. Stosunkowo szybko pojawiły się pierwsze
traktaty anatomiczne będące początkowo tłumaczeniami
wczesnych publikacji holenderskich i niemieckich, oraz różne
przyrządy astronomiczne i techniczne - globus, zegar, kom-
pas, lornetka, mikroskop i wiele, wiele innych. Przywożone
one były jako podarunki dla szoguna, ale ich adaptacja w
Japonii i produkcja własnych tego typu urządzeń wymagała
paru lat. W tym niezwykle trudnym okresie rozwijał się
także handel, przy czym, jak wykazały ostatnie badania,

179