Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

presjonizm był skrajnie subiektywną, egzystencjonalną sztu-
ką, która zachowywała niektóre ze swych pierwotnych i pry-
mitywnych właściwości.
Na obrazach z cyklu Fryz Życia zaważyło w dużym
stopniu wczesne dzieciństwo Muncha: zaciemnione depresją
ojca, własnym długotrwałym złym stanem zdrowia i chorobą
oraz zgonem matki i siostry Zofii. Malarz nigdy nie uwolnił
się całkowicie od tych wspomnień. Przeżycia te odnotowuje
w autobiograficznym ilustrowanym dzienniku, rozwijając je
jako motywy swego Fryzu Życia.
Pokazane na wystawie prace Muncha sięgają swymi ko-
rzeniami cyganerii Chrystiańskiej (jak zwano Oslo do 1924
roku), będącej pod literackim wpływem H. Jaegera i naturali-
stycznym programem E. Zoli. W obrazach z tego czasu
wyraźnie widać wpływ malarzy paryskich z ekspresyjnym
ukazaniem przestrzeni, budzącym oczywiste skojarzenia ze
sztuką Van Gogha i monochromatycznymi nokturnami Whist-
lera. Znajdujący się na wystawie obraz Muncha Wieczór
(1891), znany jako Melancholia budzi skojarzenia z syntety-
zmem Gauguina. Falująca linia brzegu przebijająca się przez
przestrzeń obrazu, wskazuje na wpływ znanych Munchowi
japońskich drzeworytów. Innym tematem Fryzu Życia był
Pocałunek (1897). We wszystkich trzech znanych wersjach
tego tematu, autor koncentruje się na kontraście między ru-
chliwym życiem na zewnątrz, a spokojem we wnętrzu. Prze-
nikający nastrój tych obrazów zawiera niepokojące elementy,
które wyróżniają je od innych, bardziej tradycyjnych ujęć
tematu.
Poza doświadczeniami paryskimi, ogromny wpływ na
formę i powstanie Fryzu Życia miało środowisko berlińskie,
które gromadziło się w kawiarni "Czarna Świnka". Grupa
składająca się z A. Strindberga, S. Przybyszewskiego, nie-
mieckiego historyka sztuki J. Meier-Graefa i młodego nie-
mieckiego pisarza R. Dermella zogniskowała się na proble-
mach nurtujących francusko-belgijskich symbolistów, zwią-
zanych z filozofią Nietschego, z obsesyjną fascynacją eroty-
zmem i psychologią śmierci. Oto tematy Muncha z tego czasu:
Głos (1893), Madonna (1894-5), Wampir (1893-4), Zazdrość
(1895), Popioły (1896), Krzyk (1893), Śmierć w pokoju cho-
rego (1893) i Przy łożu śmierci (1895). W obrazach tych

dostrzec można echa przeżyć z dzieciństwa i młodości, któ-
rym nadaje cechy "ekspresjonistyczne". Użycie koloru staje
się nie opisowe, a symboliczne, subiektywne. Munch używa
również repertuaru formuł obrazowych, jak też znaków i
symboli, które powtarza i odmienia, np. falliczne odbicie
księżyca na morzu, prawie stereotypowy młody mężczyzna -
alter ego artysty - i kontrastujące postacie kobiece, ubrane w
jasne i ciemne kolory.
Obrazy z lat 90. zabarwione są erotyzmem. Głos (1893),
Śmierć i dziewczyna (1894j,Madonna (1894), Wampir (1893-
4) i inne pokazują studia miłości i smutki, jakie wywiera na
ludzką psychikę. Jest to zapewne wynik zainteresowań mala-
rza literaturą okultystyczną Asakowa i Swedenborga. Spiry-
tualistyczne doświadczenia Muncha widoczne są również w
obrazach z Fryzu Życia tego okresu, gdzie postacie nie są
rzucone na stałe i nieruchome tło, lecz unoszą się we fluktu-
jących przestrzeniach.
Odwiedziny Włoch latem 1899 r., gdzie studiował sztukę
renesansu oraz zachwycił się Rafaelem, zaowocowały nie
tylko malowidłami dużych przestrzeni ściennych, ale i zmianą
koloru i linii. Takie obrazy, jak Metabolizm (1899, Taniec
życia (1900) iPnąca roślina Czerwonej Wirginii (1899-1900),
sugerują zmianę kierunku.
Wystawa londyńska pokazała również obrazy z cyklu
Fryzu Życia powstałe w okresie umysłowej choroby i alkoho-
lizmu malarza, który w 1908 r. doznał załamania nerwowego.
Obrazy z tego czasu pokazują bardziej ekstrawertyczną po-
stawę wobec życia. Jego kompozycja Kąpiący się mężczyźni
(1907), zaplanowana jako pentaptyk, a zrealizowana jako
tryptyk, obrazuje życie mężczyzny od dzieciństwa po starość.
W tym samym czasie stworzył serię Zielony pokój, nową i
gorzką interpretację Fryzu Życia, rezultat ostrej egzystencjo-
nalnej depresji.
Wystawa londyńska była najpełniejszym, poza Norwe-
gią, pokazem dzieł najwybitniejszego obok Viegelanda nor-
weskiego artysty. Twórchość Muncha ma swoje uprzywilejo-
wane miejsce w sztuce europejskiej, w tym jej nurcie, który
od Grunewalda i Diirera po Beckmana i Bacona obrazuje
ludzkie cierpienie.
Zdzisław Ossowski

Władysława Jaworska, "Władysław Ślewiński". Warszawa: KAW 1991 ss. 208, ił. 124
(w tym) tabl. barwnych 63

Publikacja ta jest monografią wybitnego malarza Młodej
Polski, działającego w dwóch środowiskach artystycznych:
francuskim (26 lat), głównie w Bretanii, członka międzynaro-
dowej grupy Paula Gauguina Pont-Aven, oraz w polskim (ok.
5 lat) -m. in. w Poroninie i Warszawie.
Jest to bardzo starannie wydana, bogato ilustrowana
książka, szczególnie osobista, odautorska, kolejna publikacja

Władysławy Jaworskiej, autorki znanej ze swych konsekwen-
tnych zainteresowań i owocnych dokonań zarówno w pol-
skich, jak i zagranicznych kręgach historyków sztuki. Mo-
nografia Ślewińskiego jest wynikiem jej wieloletnich badań
nad związkami polskich artystów ze środowiskiem francu-
skim, co np. znalazło szczególny wyraz najpierw w pracy
nad działalnością Tadeusza Makowskiego, a później Włady-

195