DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Sosnowska, Joanna: Sergiusz Michalski, "Neue Sachlichkeit - Malerei, Graphik und Photographie in Deutschland 1919-1933".: Köln: Benedikt Taschen Verlag 1992 ss.220, il. 262.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0213
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
kierunek jego badań naukowych. Na sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki w 1980 r. wygłosił referat pt. Nowa Rze-
czowość — ikonografia, funkcje, historia recepcji.1 Nie przy-
padkowo przy tej samej okazji T.Grzybkowska mówiła na
temat Nowa Rzeczowość i jej polskie refleksy2, było to odbi-
ciem powszechnego zainteresowania kierunkami realisty-
cznymi w sztuce dwudziestolecia międzywojennego, czego
ukoronowaniem stało się zorganizowanie w Centre Beau-
bourg w Paryżu wielkiej wystawy Les Realismes entreRevo-
lution et Reaction 1919-1939 (grudzień 1980 - kwiecień
1981). Odkrywanie na nowo przejawów różnego typu reali-
zmów w sztuce europejskiej było reakcją na trwającą przez
lata fascynację kierunkami awangardowymi w tym przede
wszystkim abstrakcją. W ostatnim dziesięcioleciu ukazało się
w Niemczech szereg publikacji poświęconych malarstwu
Neue Sachlichkeit, były to jednak przede wszystkim mono-
grafie poszczególnych artystów. W książce podana jest
zwięzła bibliografia problemu. Obecny wzrost zainteresowa-
nia tą właśnie sztuką niewątpliwie wiąże się z bliską, bo
przypadającą w 1995 r., 70 rocznicą wystawy w Manheim,
która swym tytułem Neue Sachlichkeit utwierdziła wcześniej
już wprowadzony przez krytykę termin.
Artyści zaliczani do Nowej Rzeczowości nie tworzyli
grupy. Michalski podkreśla, że brak wspólnego programu i
manifestów odróżnia ich od innych ruchów artystycznych
1 poł. XX w. Rolę porządkującą, wyznaczającą kierunki
artystycznych wypowiedzi odgrywał swoisty genius loci.
Miejsce, poszczególne środowiska artystyczne, szkoły z któ-
rych wyszli wywarły wyraźne piętno na artystach, co po-
zwala określić ich w sposób bardziej szczegółowy, choć jak
sam autor przyznaje, zatracają się w tym wielkie indywidual-
ności jak Otto Dix i George Grosz. W książce zostały omó-
wione wszystkie ważne ośrodki, a więc Berlin jako szkoła
weryzmu; proletariackie, krytyczne w swym realizmie Dre-
zno; klasycyzujące Monachium; figuratywny konstrukty-
wizm Kolonii; krytyczno-werystyczne rysunki Karlsruhe;
realizm magiczny malarzy z Hanoweru i graniczące z grote-
ską malarstwo Dusseldorfu. Jako nie pasujący do żadnej z
tych szkół, poza nimi znaleźli się Max Beckmann, Carl Hofer
i Franz Radziwiłł. Interesującą część książki, co podkreślają
krytycy, stanowi rozdziało związkach malarstwaNeueSach-
lichkeit z fotografią tego okresu. Lata dwudzieste stanowią
przełom w tej wciąż nowej dziedzinie aktywności twórczej.
Następuje odejście od malowniczości w fotografii na rzecz
poszukiwań eksperymentalnych, wykorzystujących coraz
nowsze, techniczne udoskonalenia aparatów i materiałów
fotograficznych. Doprowadza to do zainteresowania się
przedmiotem, jego bezpośrednim otoczeniem, do odnajdywa-
nia wewnętrznego porządku fotografowanych obiektów su-
biektywnie wybranych przez artystę. Wtedy właśnie spoty-
kają się drogi malarstwa i fotografii, która w przeciwieństwie
do tego pierwszego utwierdziła swe poszukiwania w progra-
mowych tekstach.
Dzisiejsze, bardzo żywe zainteresowanie historią fotogra-
fiki pozwala ocenić, że fotografia spod znaku Neue Sach-
lichkeit znacznie lepiej przeszła próbę czasu niż malarstwo
tego kierunku. To co na zdjęciu jawi się jako dokonany okiem
artysty-fotografa zapis sytuacji, na płótnie często przybiera
postać "zaangażowanej" wypowiedzi. Najbardziej interesują-
ce wydają się te obrazy posiłkujące się fotografią, które for-
malnie są bliskie osiągnięciom hiperrealizmu lat siedemdzie-
siątych, a więc przede wszystkim rejestrujące, a w dalszym
planie interpretujące.
Książka Sergiusza Michalskiego prezentuje nam Nową
Rzeczowość na tle historycznego kontekstu sztuki europej-
skiej, choć niestety odwołania się do niego znajdujemy tylko
w tekście, materiał ilustracyjny go pomija, poza zaledwie
kilkoma przykładami. Związki między poszukiwaniami nie-
mieckich artystów i równoległymi zjawiskami we Francji,
Włoszech i innych krajach sąbardzo wyraźne, choć nie ozna-
czają prostych zależności. Dla wielu, jak np. Alexander Ka-
noldt i Carlo Carra, była to głęboko przeżyta i przemyślana
lekcja Cezanne‘a. Dla współczesnego czytelnika, szczegól-
nie spoza kręgu kultury niemieckiej ważną wskazówką w
zrozumieniu tej, przecież wcale niełatwej sztuki, byłoby
pokazanie jej miejsca w tradycji malarstwa tego kraju. W
środowiskach takich jak Monachium i Berlin odwołania do
sztuki nazareńczyków wręcz się narzucają. Uwypuklenie
ich jest chyba konieczne dla pełnego odczytania treści wielu
obrazów, przykładem może być Christian Schad, jeden z
wybitniejszych przedstawicieli Nowej Rzeczowości. Rów-
nież inni, jak Georg Schrinpf czerpali z tradycji niemieckiego
romantyzmu.
Dla polskiego czytelnika książki, ważne jest również to,
co się w tekście z przyczyn obiektywnych i oczywistych nie
znalazło, a co można odczytać z tak licznych reprodukcji
obrazów, to znaczy związki z polską sztuką. Przed laty, we
wspomnianym artykule, Michalski wyraził się negatywnie o
tym jakoby one istniały, wskazując na odmienną drogę roz-
wojową naszej sztuki. Innego zdania była Teresa Grzybko-
wska, podając przykłady wielu podobnych rozwiązań. Mate-
riał ilustracyjny książki, jak również sam tekst może zachęcić
badaczy do podjęcia tego tematu na nowo i kto wie czy dziś
nie odnalazłoby się znacznie więcej cech wspólnych.
Joanna Sosnowska
1. S. MICHALSKI, Nowa Rzeczowość — ikonografia, fun-
kcje, historia recepcji. [W:] Sztuka dwudziestolecia między-
wojennego. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków
Sztuki. Warszawa, październik 1980. Warszawa 1982 s. 57-72.
2. T.GRZYBKOWSKA, Nowa Rzeczowość i jej polskie re
fleksy. Ibidem s. 73-92.
203
kierunek jego badań naukowych. Na sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki w 1980 r. wygłosił referat pt. Nowa Rze-
czowość — ikonografia, funkcje, historia recepcji.1 Nie przy-
padkowo przy tej samej okazji T.Grzybkowska mówiła na
temat Nowa Rzeczowość i jej polskie refleksy2, było to odbi-
ciem powszechnego zainteresowania kierunkami realisty-
cznymi w sztuce dwudziestolecia międzywojennego, czego
ukoronowaniem stało się zorganizowanie w Centre Beau-
bourg w Paryżu wielkiej wystawy Les Realismes entreRevo-
lution et Reaction 1919-1939 (grudzień 1980 - kwiecień
1981). Odkrywanie na nowo przejawów różnego typu reali-
zmów w sztuce europejskiej było reakcją na trwającą przez
lata fascynację kierunkami awangardowymi w tym przede
wszystkim abstrakcją. W ostatnim dziesięcioleciu ukazało się
w Niemczech szereg publikacji poświęconych malarstwu
Neue Sachlichkeit, były to jednak przede wszystkim mono-
grafie poszczególnych artystów. W książce podana jest
zwięzła bibliografia problemu. Obecny wzrost zainteresowa-
nia tą właśnie sztuką niewątpliwie wiąże się z bliską, bo
przypadającą w 1995 r., 70 rocznicą wystawy w Manheim,
która swym tytułem Neue Sachlichkeit utwierdziła wcześniej
już wprowadzony przez krytykę termin.
Artyści zaliczani do Nowej Rzeczowości nie tworzyli
grupy. Michalski podkreśla, że brak wspólnego programu i
manifestów odróżnia ich od innych ruchów artystycznych
1 poł. XX w. Rolę porządkującą, wyznaczającą kierunki
artystycznych wypowiedzi odgrywał swoisty genius loci.
Miejsce, poszczególne środowiska artystyczne, szkoły z któ-
rych wyszli wywarły wyraźne piętno na artystach, co po-
zwala określić ich w sposób bardziej szczegółowy, choć jak
sam autor przyznaje, zatracają się w tym wielkie indywidual-
ności jak Otto Dix i George Grosz. W książce zostały omó-
wione wszystkie ważne ośrodki, a więc Berlin jako szkoła
weryzmu; proletariackie, krytyczne w swym realizmie Dre-
zno; klasycyzujące Monachium; figuratywny konstrukty-
wizm Kolonii; krytyczno-werystyczne rysunki Karlsruhe;
realizm magiczny malarzy z Hanoweru i graniczące z grote-
ską malarstwo Dusseldorfu. Jako nie pasujący do żadnej z
tych szkół, poza nimi znaleźli się Max Beckmann, Carl Hofer
i Franz Radziwiłł. Interesującą część książki, co podkreślają
krytycy, stanowi rozdziało związkach malarstwaNeueSach-
lichkeit z fotografią tego okresu. Lata dwudzieste stanowią
przełom w tej wciąż nowej dziedzinie aktywności twórczej.
Następuje odejście od malowniczości w fotografii na rzecz
poszukiwań eksperymentalnych, wykorzystujących coraz
nowsze, techniczne udoskonalenia aparatów i materiałów
fotograficznych. Doprowadza to do zainteresowania się
przedmiotem, jego bezpośrednim otoczeniem, do odnajdywa-
nia wewnętrznego porządku fotografowanych obiektów su-
biektywnie wybranych przez artystę. Wtedy właśnie spoty-
kają się drogi malarstwa i fotografii, która w przeciwieństwie
do tego pierwszego utwierdziła swe poszukiwania w progra-
mowych tekstach.
Dzisiejsze, bardzo żywe zainteresowanie historią fotogra-
fiki pozwala ocenić, że fotografia spod znaku Neue Sach-
lichkeit znacznie lepiej przeszła próbę czasu niż malarstwo
tego kierunku. To co na zdjęciu jawi się jako dokonany okiem
artysty-fotografa zapis sytuacji, na płótnie często przybiera
postać "zaangażowanej" wypowiedzi. Najbardziej interesują-
ce wydają się te obrazy posiłkujące się fotografią, które for-
malnie są bliskie osiągnięciom hiperrealizmu lat siedemdzie-
siątych, a więc przede wszystkim rejestrujące, a w dalszym
planie interpretujące.
Książka Sergiusza Michalskiego prezentuje nam Nową
Rzeczowość na tle historycznego kontekstu sztuki europej-
skiej, choć niestety odwołania się do niego znajdujemy tylko
w tekście, materiał ilustracyjny go pomija, poza zaledwie
kilkoma przykładami. Związki między poszukiwaniami nie-
mieckich artystów i równoległymi zjawiskami we Francji,
Włoszech i innych krajach sąbardzo wyraźne, choć nie ozna-
czają prostych zależności. Dla wielu, jak np. Alexander Ka-
noldt i Carlo Carra, była to głęboko przeżyta i przemyślana
lekcja Cezanne‘a. Dla współczesnego czytelnika, szczegól-
nie spoza kręgu kultury niemieckiej ważną wskazówką w
zrozumieniu tej, przecież wcale niełatwej sztuki, byłoby
pokazanie jej miejsca w tradycji malarstwa tego kraju. W
środowiskach takich jak Monachium i Berlin odwołania do
sztuki nazareńczyków wręcz się narzucają. Uwypuklenie
ich jest chyba konieczne dla pełnego odczytania treści wielu
obrazów, przykładem może być Christian Schad, jeden z
wybitniejszych przedstawicieli Nowej Rzeczowości. Rów-
nież inni, jak Georg Schrinpf czerpali z tradycji niemieckiego
romantyzmu.
Dla polskiego czytelnika książki, ważne jest również to,
co się w tekście z przyczyn obiektywnych i oczywistych nie
znalazło, a co można odczytać z tak licznych reprodukcji
obrazów, to znaczy związki z polską sztuką. Przed laty, we
wspomnianym artykule, Michalski wyraził się negatywnie o
tym jakoby one istniały, wskazując na odmienną drogę roz-
wojową naszej sztuki. Innego zdania była Teresa Grzybko-
wska, podając przykłady wielu podobnych rozwiązań. Mate-
riał ilustracyjny książki, jak również sam tekst może zachęcić
badaczy do podjęcia tego tematu na nowo i kto wie czy dziś
nie odnalazłoby się znacznie więcej cech wspólnych.
Joanna Sosnowska
1. S. MICHALSKI, Nowa Rzeczowość — ikonografia, fun-
kcje, historia recepcji. [W:] Sztuka dwudziestolecia między-
wojennego. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków
Sztuki. Warszawa, październik 1980. Warszawa 1982 s. 57-72.
2. T.GRZYBKOWSKA, Nowa Rzeczowość i jej polskie re
fleksy. Ibidem s. 73-92.
203