Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

RECENZJE

prawdą, bowiem znajdująca się w Muzeum w Raciborzu
płyta z nagrobka Jana ID Przemyślidy i Magdaleny opolskiej
z około 1495 r. nakrywała kiedyś tumbę, co zgodnie przyjmo-
wało wielu badaczy13. Inna sprawa, że nagrobek ten pozba-
wiony jest obecnie jakichkolwiek elementów heraldycznych
i jako taki nie musi budzić zainteresowania Autorki, która
jednak zbyt łatwo chciała się "pozbyć" -nie wiadomo zresztą
po co - piastowskich nagrobków z XV stulecia. Można jedy-
nie żałować, że uwagi na temat stanu zachowania nagrobków,
jak też innych dzieł rzeźbiarskich zawierających piastowskie
elementy heraldyczne, nie zostały zawarte w rozdziale o
stanie źródeł. I jeszcze jedna drobna uwaga: kościół św. św.
Stanisława i Wacława nie jest - zdaniem Autorki - związany
z Piastami, a mimo to jego barokowa dekoracja malarska
zawiera w swym programie elementy nawiązujące do dynastii
(s. 177). Jednak w średniowieczu książęta świdniccy sprawo-
wali nad tą świątynią patronat, będąc jednocześnie-co oczy-
wiste —jej dobrodziejami14.
Do zastanowienia skłania końcowy akord książki."Cyto-
wana zatem na wstępie opinia Długosza ..." - czytamy w
ostatnim zdaniu —"... o charakterze cudzoziemskim heraldyki
książęcej Piastów nie znalazła potwierdzenia". Czy jednak na
pewno XV-wieczny historyk nie miał częściowo racji?
Wszak w pracy znajdujemy podrozdział, który zdaje się prze-
czyć końcowemu wnioskowi:"Obce godła w heraldyce Pia-
stów" (s. 58-61), a w innym miejscu pada stwierdzenie:
"... wszelkie nowinki w razie potrzeby przenoszono na grunt
śląski" (s. 115). Oczywiście były to nowinki idące z zachodu
i południa. Czy fakt, że książęta świdnicko-ziębiccy i legnic-

cy, a więc wiodące kulturalnie w XIV i XV w. dwory śląskie,
najsilniej poddawali się wpływom zachodnim (s. 183), nie
każę zastanowić się, czy owa "cudzoziemskość", którą wypo-
minał im Długosz, nie była po prostu otwarciem się na Europę,
czemu bynajmniej nie towarzyszyła - także wśród Piastów
śląskich w dobie nowożytnej — utrata pamięci o swoim
pochodzeniu i o genetycznym związku z krajem położonym
na wschód i północ od ich włości ? Albo nawet szerzej: cóż
właściwie znaczy ta "cudzoziemskość" na Śląsku, poddanym
między 1146 a 1707 r. tak różnorakim oddziaływaniom poli-
tycznym i kulturowym ? Czy chodzi jedynie o opozycję:
polskie - obce (czeskie, niemiecki, francuskie, włoskie itd.)?
Czy w przypadku warstw panujących, zawsze w jakimś sto-
pniu kosmopolitycznych, wypada w ogóle, bez zastrzeżeń,
mówić o "cudzoziemskości", "obcości" i "rodzimości"? Do-
piero po ustosunkowaniu się do tych kwestii można pokusić
się o w miarę pełną i zobiektywizowaną odpowiedź na pyta-
nie postawione przez M. Kaganiec.
Książka prezentując ogromny materiał, nie porządkuje go
jednak w stopniu, jakiego można oczekiwać po opracowaniu
mającym ambicje syntezy. Odnosi się wrażenie, że przy roz-
trząsaniu problemów szczegółowych zabrakło wizji całości
zagadnienia. W zbyt wielu kwestiach M. Kaganiec ogranicza
się do zreferowania stanu badań, a własne Jej zdanie albo
ulega zagubieniu, albo też w ogóle go brak (np. podrozdział
o półksiężycu i krzyżu). Znaczenia wielu, niejako przyczyn-
karskich rozstrzygnięć, dokonanych przez Autorkę nie można
oczywiście nie dostrzec, nie one jednak, lecz wnioski ogólne,
winny stanowić o wartości tego rodzaju pracy.

Przypisy

1. H. DZIURLA, Krzeszów. Wrocław 1974; K. KALINO-
WSKI, Gloryfikacja panującego i dynastii w sztuce
Śląska XVII i XVIIIw. Warszawa 1973; TENŻE, Medale
Jerzego Wilhelma. "Kwartalnik Opolski", II (1955), nr
3-4, s. 15-21; J. PRZAŁA, Sarkofagi Piastów w Legnicy.
"Rocznik Sztuki Śląskiej", IX (1973), s. 39-64; A. WIĘ-
CEK, Medale Piastów śląskich. Warszawa 1958.
2. A. SCHULTZ, Die Cistercienser-Klosterkirche zu Leu-
bus. "Abhandlungen der Schlesischen Gesellschaft fur
vaterlandische Kultur" 1870 s. 80; J. KĘBŁOWSKI, Na-
grobki gotyckie na Śląsku. Poznań 1969, s. 105; il. 4;
TENŻE, Treści ideowe gotyckich nagrobków na Śląsku.
Poznań 1970, s. 64; TENŻE, Pomniki Piastów śląskich w
dobie średniowiecza. Wrocław 1971, s. 31-34, il.l
3. Ibidem, s. 30-34
4. A. KARŁOWSKA-KAMZOWA, Sztuka Piastów śląskich
w średniowieczu. Znaczenie fundacji książęcych w dzie-
jach sztuki gotyckiej na Śląsku. Warszawa-Wrocław
1991, s. 37
5. Por. przyp. 2 i 3
6. J. HAUŻlŃSKI, Śląsk wobec cesarstwa Staufów w świet-
le listu Fryderyka II Hohenstaufa do Bolesława II Łysego.

"Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka", XL (1985), nr
2, s. 203-223
7. W. DWORZACZEK,Genea/ogża. Warszawa 1959 tab.
11; K. JASIŃSKI, Rodowód Piastów śląskich. T. III
Wrocław 1977, s. 75-76
8. Na temat początków manieryzmu niderlandzkiego na
Śląsku por. J. SKURATOWICZ, Początki nurtu nider-
landzkiego w rzeźbie 2. połowy XVI w. na Śląsku. [W:]
Sztuka około roku 1600. Praca zbiór., Warszawa 1974, s.
293-313. Zob. też J. HARASIMOWICZ, Treści i funkcje
ideowe sztuki śląskiej Reformacji 1520-1650. Wrocław
1986; TENŻE, Mors janua vitae. Śląskie epitafia i na-
grobki wieku reformacji. Wrocław 1992.
9. R. KACZMAREK, J. WITKOWSKI, Nagrobek księcia
Henryka I Brodatego i wielkiego mistrza krzyżackiego
Konrada von Feuchtwangena w kościele cysterskim w
Trzebnicy. [W:] Z badań architektury, urbanistyki i sztu-
ki Śląska. Wrocław 1988 ("Prace Naukowe Instytutu Histo-
rii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocła-
wskiej" , 19, Seria: Studia i Materiały, 9), s. 121-143.
10. Hełm garnczkowy pojawił się w2.poł. XII w., względnie
u jego schyłku, występował natomiast jeszcze w stuleciu

296