DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Mischke, Wojciech: Zenon Piech, "Ikonografia piecze̜ci Piastów": Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych "Universitas" 1993 ss.292, il.96,Zsfg
DOI Artikel:Kuczyńska, Jadwiga: "Arcydzieła złotnictwa brugijskiego" Brugia, 7.VII.-10.X.1993 r.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0324
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
materiału zabytkowego. Autor zwraca uwagę, że wyobrażenia
na pieczęciach używanych przez władców w poszczególnych
dzielnicach mają tendencję do stabilizacji typów przedsta-
wień — ze względu na te odrębności pieczęcie prezentowane
są w układzie terytorialnym. Zasadniczy wywód zawarty
został w pięciu kolejnych rozdziałach, w których Autor doko-
nuje analizy poszczególnych wątków ikonograficznych. Roz-
dział 3 — Strój, insygnia i atrybuty władzy (s. 45-76) - dzieli
się na szereg mini-studiów roztrząsających występowanie i
funkcje symboliczne takich elementów jak Miecz, Włócznia
(proporzec), Różdżka sprawiedliwości, Hełm z klejnotem, Ko-
rona, Mitra książęca i kołpak, Tron, Podnóżek, Tarcza, Pas
rycerski i ostrogi, Medalion oraz Strój książęcy. W rozdziale
4 Herby: treści i funkcje (s. 77-87) Autor skoncentrował się
na tym kardynalnym motywie napieczętnym, analizując chro-
nologię pojawienia się herbów piastowskich i dobór godeł w
poszczególnych liniach. Przeanalizowane w rozdziale 3 ele-
menty stroju wykazują bardzo bliskie powiązania z kulturą
rycerską, ale związków tych nie wyczerpują. W rozdziale 5
Refleksy kultury rycerskiej (s. 89-90) zestawione zostały dal-
sze wątki: nawiązanie do turnieju, sceny walki ze zwierzem
lub fantastyczną bestią (co stanowi o odrębności ikonogra-
ficznej pieczęci piastowskich), sceny myśliwskie i dworskie
oraz — zinterpretowane w kategoriach świadectwa kultury
rycerskiej - motywy architektoniczne. Dopełnieniem ich są
Motywy religijne omówione w rozdziale 6 (s. 109-128).
Kształtowanie sfragistyki piastowskiej następowało w okre-
sie rozbicia dzielnicowego, kiedy istotnym komponentem
życia politycznego były przeciwstawne mu próby integracyj-
ne. Ambicje i roszczenia poszczególnych książąt wyrażały ich
pieczęcie, które Autor zaprezentował w rozdziale 6 Symboli-
ka zjednoczeniowa (s .129-152). Dopełnieniem, ale i integral-
ną częścią wywodu, jest Katalog pieczęci (s. 197-253) obej-
mujący 101 zabytków sfragistyki piastowskiej oraz —wyjąt-
kowo - falsyfikat pieczęci Mieszka Starego z XIII w. Jego
wprowadzenie Autor uzasadnia potrzebą podsumowania dys-
kusji nad jej autentycznością celem ostatecznego wyłączenia
z rozważań. Natomiast w Katalogu zostały pominięte dwie
grupy obiektów: pieczęcie herbowe, ponieważ powtarzające
się godła nie dostarczają dla rozważań ikonograficznych no-
wych danych, oraz pieczęcie książąt mazowieckich skatalo-
gowane niedawno przez Stefana K. Kuczyńskiego (Pieczęcie
książąt mazowieckich, Warszawa 1978 s. 249-293). Kwestio-
narisz Katalogu obejmuje: identyfikację właściciela pieczęci
i zakres jego władztwa, typ, kształt oraz wymiary pieczęci,
zawartą na niej legendę i opis wyobrażenia, zestawienie bib-
liograficzne oraz przegląd stanowisk wyrażanych w literatu-
rze. Jedynie 13 pieczęci pozbawionych jest reprodukcji; pozo-
stałe zostały zreprodukowane w oparciu o oryginał lub odlew.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że Autor wprowadził do obiegu
naukowego dwie pieczęcie dotychczas nie publikowane: Leszka
Ziemomysłowica, ks. kujawskiego i pomorskiego, z roku 1296
oraz Bolka II, ks. ziębickiego, z ok. 1322-1324.
Autor zestawia także obszerną bibliografię (s. 255-266)
oraz indeksy: osób i miejscowości, a także - bardzo szczegó-
łowy — indeks ikonograficzny, co pozwala czytelnikowi bez
trudu odszukać potrzebną informację.
Książka została wydana bardzo starannie, a kilka drob-
nych literówek, których nie udało się wyeliminować w trakcie
korekty, nie zakłóca odbioru treści. Pewien dysonans wpro-
wadza użycie dla określenia postawy Leszka Czarnego klę-
czącego przed św. Stanisławem słowa "orant" (a nawet "klę-
czący orant", s. 120 i 121), gdyż pozostaje w sprzeczności z
treścią nadawaną temu pojęciu na gruncie ikonografii. Autor
zapewne użył go w znaczeniu wypływającym z łacińskiego
etymonu, za czym przemawia pominięcie go w indeksie iko-
nograficznym. Natomiast dodatnią stroną wydawnictwa jest
wysoka jakość ilustracji, co wydatnie ułatwiać będzie wszel-
kie studia porównawcze.
Trudno przecenić znaczenie sygnalizowanej monografii tak-
że dla badań historyczno-artystycznych. Zaprezentowany w niej
erudycyjny przegląd wątków ikonograficznych obecnych w sfra-
gistyce Piastów zawiera wiele cennych spostrzeżeń i interpreta-
cji, a zarazem otwiera perspektywy dalszych badań. Wnioski
Autora pozwolą pełniej zrozumieć dzieła sztuki epoki piasto-
wskiej i dotrzeć do treści przesycających jej kulturę.
Wojciech Mischke
"Arcydzieła złotnictwabrugijskiego” Brugia, 7. VII.-10.X. 1993 r.
Bez wątpienia wystawę należy zaliczyć do godnych od-
notowania osiągnięć muzealnego wystawiennictwa. Przed-
stawiona tematyka zyskała dokumentację w postaci katalogu,
który zapewnił trwałość wkładu naukowego twórców wysta-
wy w pogłębianiu wiedzy o brugijskiej twórczości złotniczej,
sięgającej XIV wieku.
Nadzór merytoryczny nad przygotowaniem ekspozycji
pełnił Frans Van Molle, profesor Katolickiego Uniwersytetu w
Leuven, wybitny znawca rzemiosła artystycznego, zwłaszcza
średniowiecznych i nowożytnych wyrobów z metalu; zrealizo-
wał ją zespół pracowników muzeów miejskich w Brugii pod
kierunkiem Yalentina Yermeerscha, naczelnego konserwatora.
Ze zgromadzonych ponad 1200 wyrobów, pochodzących
z wieków XVI-XVIII do wyeksponowania zakwalifikowano
500, opatrzonych, w przeważającej większości, brugijskimi
znakami złotniczymi. Wyselekcjonowane zabytki pochodziły
z belgijskich kolekcji muzealnych, kościelnych i prywatnych
oraz ze zbiorów zagranicznych: holenderskich, francuskich,
duńskich i angielskich.
Na prezentowaną w Brugii wystawę składały się dwie
oddzielne ekspozycje, urządzone w Memlingmuseum i w
Bryngwymuseum. Wnętrze Muzeum Memlinga, dawnego
szpitala św. Jana tworzyło nastrojową przestrzeń ekspozycyj-
ną dla sakralnych wyrobów złotniczych. Na purpurowym tle,
310
materiału zabytkowego. Autor zwraca uwagę, że wyobrażenia
na pieczęciach używanych przez władców w poszczególnych
dzielnicach mają tendencję do stabilizacji typów przedsta-
wień — ze względu na te odrębności pieczęcie prezentowane
są w układzie terytorialnym. Zasadniczy wywód zawarty
został w pięciu kolejnych rozdziałach, w których Autor doko-
nuje analizy poszczególnych wątków ikonograficznych. Roz-
dział 3 — Strój, insygnia i atrybuty władzy (s. 45-76) - dzieli
się na szereg mini-studiów roztrząsających występowanie i
funkcje symboliczne takich elementów jak Miecz, Włócznia
(proporzec), Różdżka sprawiedliwości, Hełm z klejnotem, Ko-
rona, Mitra książęca i kołpak, Tron, Podnóżek, Tarcza, Pas
rycerski i ostrogi, Medalion oraz Strój książęcy. W rozdziale
4 Herby: treści i funkcje (s. 77-87) Autor skoncentrował się
na tym kardynalnym motywie napieczętnym, analizując chro-
nologię pojawienia się herbów piastowskich i dobór godeł w
poszczególnych liniach. Przeanalizowane w rozdziale 3 ele-
menty stroju wykazują bardzo bliskie powiązania z kulturą
rycerską, ale związków tych nie wyczerpują. W rozdziale 5
Refleksy kultury rycerskiej (s. 89-90) zestawione zostały dal-
sze wątki: nawiązanie do turnieju, sceny walki ze zwierzem
lub fantastyczną bestią (co stanowi o odrębności ikonogra-
ficznej pieczęci piastowskich), sceny myśliwskie i dworskie
oraz — zinterpretowane w kategoriach świadectwa kultury
rycerskiej - motywy architektoniczne. Dopełnieniem ich są
Motywy religijne omówione w rozdziale 6 (s. 109-128).
Kształtowanie sfragistyki piastowskiej następowało w okre-
sie rozbicia dzielnicowego, kiedy istotnym komponentem
życia politycznego były przeciwstawne mu próby integracyj-
ne. Ambicje i roszczenia poszczególnych książąt wyrażały ich
pieczęcie, które Autor zaprezentował w rozdziale 6 Symboli-
ka zjednoczeniowa (s .129-152). Dopełnieniem, ale i integral-
ną częścią wywodu, jest Katalog pieczęci (s. 197-253) obej-
mujący 101 zabytków sfragistyki piastowskiej oraz —wyjąt-
kowo - falsyfikat pieczęci Mieszka Starego z XIII w. Jego
wprowadzenie Autor uzasadnia potrzebą podsumowania dys-
kusji nad jej autentycznością celem ostatecznego wyłączenia
z rozważań. Natomiast w Katalogu zostały pominięte dwie
grupy obiektów: pieczęcie herbowe, ponieważ powtarzające
się godła nie dostarczają dla rozważań ikonograficznych no-
wych danych, oraz pieczęcie książąt mazowieckich skatalo-
gowane niedawno przez Stefana K. Kuczyńskiego (Pieczęcie
książąt mazowieckich, Warszawa 1978 s. 249-293). Kwestio-
narisz Katalogu obejmuje: identyfikację właściciela pieczęci
i zakres jego władztwa, typ, kształt oraz wymiary pieczęci,
zawartą na niej legendę i opis wyobrażenia, zestawienie bib-
liograficzne oraz przegląd stanowisk wyrażanych w literatu-
rze. Jedynie 13 pieczęci pozbawionych jest reprodukcji; pozo-
stałe zostały zreprodukowane w oparciu o oryginał lub odlew.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że Autor wprowadził do obiegu
naukowego dwie pieczęcie dotychczas nie publikowane: Leszka
Ziemomysłowica, ks. kujawskiego i pomorskiego, z roku 1296
oraz Bolka II, ks. ziębickiego, z ok. 1322-1324.
Autor zestawia także obszerną bibliografię (s. 255-266)
oraz indeksy: osób i miejscowości, a także - bardzo szczegó-
łowy — indeks ikonograficzny, co pozwala czytelnikowi bez
trudu odszukać potrzebną informację.
Książka została wydana bardzo starannie, a kilka drob-
nych literówek, których nie udało się wyeliminować w trakcie
korekty, nie zakłóca odbioru treści. Pewien dysonans wpro-
wadza użycie dla określenia postawy Leszka Czarnego klę-
czącego przed św. Stanisławem słowa "orant" (a nawet "klę-
czący orant", s. 120 i 121), gdyż pozostaje w sprzeczności z
treścią nadawaną temu pojęciu na gruncie ikonografii. Autor
zapewne użył go w znaczeniu wypływającym z łacińskiego
etymonu, za czym przemawia pominięcie go w indeksie iko-
nograficznym. Natomiast dodatnią stroną wydawnictwa jest
wysoka jakość ilustracji, co wydatnie ułatwiać będzie wszel-
kie studia porównawcze.
Trudno przecenić znaczenie sygnalizowanej monografii tak-
że dla badań historyczno-artystycznych. Zaprezentowany w niej
erudycyjny przegląd wątków ikonograficznych obecnych w sfra-
gistyce Piastów zawiera wiele cennych spostrzeżeń i interpreta-
cji, a zarazem otwiera perspektywy dalszych badań. Wnioski
Autora pozwolą pełniej zrozumieć dzieła sztuki epoki piasto-
wskiej i dotrzeć do treści przesycających jej kulturę.
Wojciech Mischke
"Arcydzieła złotnictwabrugijskiego” Brugia, 7. VII.-10.X. 1993 r.
Bez wątpienia wystawę należy zaliczyć do godnych od-
notowania osiągnięć muzealnego wystawiennictwa. Przed-
stawiona tematyka zyskała dokumentację w postaci katalogu,
który zapewnił trwałość wkładu naukowego twórców wysta-
wy w pogłębianiu wiedzy o brugijskiej twórczości złotniczej,
sięgającej XIV wieku.
Nadzór merytoryczny nad przygotowaniem ekspozycji
pełnił Frans Van Molle, profesor Katolickiego Uniwersytetu w
Leuven, wybitny znawca rzemiosła artystycznego, zwłaszcza
średniowiecznych i nowożytnych wyrobów z metalu; zrealizo-
wał ją zespół pracowników muzeów miejskich w Brugii pod
kierunkiem Yalentina Yermeerscha, naczelnego konserwatora.
Ze zgromadzonych ponad 1200 wyrobów, pochodzących
z wieków XVI-XVIII do wyeksponowania zakwalifikowano
500, opatrzonych, w przeważającej większości, brugijskimi
znakami złotniczymi. Wyselekcjonowane zabytki pochodziły
z belgijskich kolekcji muzealnych, kościelnych i prywatnych
oraz ze zbiorów zagranicznych: holenderskich, francuskich,
duńskich i angielskich.
Na prezentowaną w Brugii wystawę składały się dwie
oddzielne ekspozycje, urządzone w Memlingmuseum i w
Bryngwymuseum. Wnętrze Muzeum Memlinga, dawnego
szpitala św. Jana tworzyło nastrojową przestrzeń ekspozycyj-
ną dla sakralnych wyrobów złotniczych. Na purpurowym tle,
310