DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Wierzbicka, Anna: Andrzej Pronaszko: znany scenograf i zapomniany malarz
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48917#0112
ANNA WIERZBICKA
II. 2. A. Pronaszko, "Obłąkanapątnica", 1913, akwarela
Repr wg J. Pollakówna, "Formiści"...
Ul. 2. A. Pronaszko, "Insane Pilgrim", 1913, wat er colour.
Reprod. fromJ. Pollakówna, "Formiści"...
uczelnię. Z malarstwem jednak nie zerwał. Pragnąc prze-
ciwstawić się ogólnej atmosferze zastoju, polityce wysta-
wowej Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych oraz dy-
ktaturze Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", w
latach 1911-13, zajął się - wraz ze starszym o trzy lata
bratem Zbigniewem oraz Tytusem Czyżewskim - orga-
nizacją pierwszych Wystaw Niezależnych, wzorowa-
nych na francuskich Salons des Independants.
Tworzył wówczas obrazy, o różnorodnej tematyce,
dziś w większości znane jedynie z tytułów umieszcza-
nych w katalogach wystaw. Były to, malowane techniką
olejną i akwarelą m.in.: portrety-Dziad i Pijak (wysta-
wione w 1910)°, Dziewczyna z różą (wystawiony w
1912/Portret panny Ł.P. (wystawiony w 1913)s, Por-
tret męski, akwarela, 1913 (Muz. Narodowe w Warsza-
wie); pejzaże - Pejzaż z rzeką, olej na tekturze, 1910
(Muzeum Narodowe we Wrocławiu), Tatry9, Zielony
gaj10, Motyw z Bukowiny11 (wszystkie wystawione w
1912); obrazy rodzajowe - Chochlik polujący (wysta-
wiony w 1911)12 i Topielec^ (wystawiony w 1913),
obrazy o treści religijnej - Chrystus nauczający, Kusze-
nie i Pieta (wszystkie wystawione w 1913)14; obrazy o
tematyce związanej z symbolizmem - Triumf śmierci
(wystawiony w 1913)15 oraz liczne martwe natury. Nie-
wiele co prawda wiemy o stylu tych prac, ale tytuły
niektórych z nich- Chochlik polujący, Topielec, Triumf
śmierci - wskazują na to, że w początkowym okresie
twórczości Pronaszko pozostawał pod wpływem sztuki
Młodej Polski.
Należy sądzić, że zasadnicza zmiana w malarstwie
artysty dokonała się około 1913 r. Począwszy bowiem
od wtedy, jego obrazy nosiły już pewne cechy istotne
dla formizmu. O tym, że płótna Pronaszki różniły się od
bardziej konserwatywnych prac twórców eksponują-
cych wraz z nim w krakowskim lub lwowskim Związku
Powszechnym Artystów Plastyków czy Towarzystwie
Przyjaciół Sztuk Pięknych, świadczy list malarza do
dyrekcji TPSP we Lwowie z 21 grudnia 1913 r. Warto
go przytoczyć w całości: Szanowni Panowie! Wobec
czarnosecinnego pod względem artystycznym usposo-
bienia jurorów, którzy wolą zgniliznę starowieświet-
czyzn [sic!] od świeżych powiewów twórczości, oświad-
czam, że więcej na wystawę Lwowską obrazów moich
nie posyłam chyba, że wyżej wymienieni wyznawcy stru-
pieszałości zrezygnują z prawa sędziowania obrazów.
Proszę o natychmiastowe wysłanie mego obrazu pod
adresem Tow. Sztuk Pięknych w Krakowie zostaję z
poważaniem And. Pronaszko^.
Nś malarstwie Pronaszki "świeży powiew twórczo-
ści" polegał na stosowaniu uproszczonych i zgeometry-
zowanych form. Zmieniła się również gama tematycz-
na, prace o różnorodnej treści ustąpiły miejsca dominu-
jącej odtąd tematyce religijnej. Pomiędzy rokiem 1913
a 1916 Pronaszko wykonał dwa cykle obrazów: Z domu
obłąkanych i Złożenie do grobu (inaczej Pajace lub
Gusła). Z pierwszego zachowała się jedynie akwarela
Obłąkana pątnica, [il. 2], w której przeważa linia sinu-
soidalna, a ekspresję syntetycznie potraktowanej, zgeo-
102
II. 2. A. Pronaszko, "Obłąkanapątnica", 1913, akwarela
Repr wg J. Pollakówna, "Formiści"...
Ul. 2. A. Pronaszko, "Insane Pilgrim", 1913, wat er colour.
Reprod. fromJ. Pollakówna, "Formiści"...
uczelnię. Z malarstwem jednak nie zerwał. Pragnąc prze-
ciwstawić się ogólnej atmosferze zastoju, polityce wysta-
wowej Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych oraz dy-
ktaturze Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", w
latach 1911-13, zajął się - wraz ze starszym o trzy lata
bratem Zbigniewem oraz Tytusem Czyżewskim - orga-
nizacją pierwszych Wystaw Niezależnych, wzorowa-
nych na francuskich Salons des Independants.
Tworzył wówczas obrazy, o różnorodnej tematyce,
dziś w większości znane jedynie z tytułów umieszcza-
nych w katalogach wystaw. Były to, malowane techniką
olejną i akwarelą m.in.: portrety-Dziad i Pijak (wysta-
wione w 1910)°, Dziewczyna z różą (wystawiony w
1912/Portret panny Ł.P. (wystawiony w 1913)s, Por-
tret męski, akwarela, 1913 (Muz. Narodowe w Warsza-
wie); pejzaże - Pejzaż z rzeką, olej na tekturze, 1910
(Muzeum Narodowe we Wrocławiu), Tatry9, Zielony
gaj10, Motyw z Bukowiny11 (wszystkie wystawione w
1912); obrazy rodzajowe - Chochlik polujący (wysta-
wiony w 1911)12 i Topielec^ (wystawiony w 1913),
obrazy o treści religijnej - Chrystus nauczający, Kusze-
nie i Pieta (wszystkie wystawione w 1913)14; obrazy o
tematyce związanej z symbolizmem - Triumf śmierci
(wystawiony w 1913)15 oraz liczne martwe natury. Nie-
wiele co prawda wiemy o stylu tych prac, ale tytuły
niektórych z nich- Chochlik polujący, Topielec, Triumf
śmierci - wskazują na to, że w początkowym okresie
twórczości Pronaszko pozostawał pod wpływem sztuki
Młodej Polski.
Należy sądzić, że zasadnicza zmiana w malarstwie
artysty dokonała się około 1913 r. Począwszy bowiem
od wtedy, jego obrazy nosiły już pewne cechy istotne
dla formizmu. O tym, że płótna Pronaszki różniły się od
bardziej konserwatywnych prac twórców eksponują-
cych wraz z nim w krakowskim lub lwowskim Związku
Powszechnym Artystów Plastyków czy Towarzystwie
Przyjaciół Sztuk Pięknych, świadczy list malarza do
dyrekcji TPSP we Lwowie z 21 grudnia 1913 r. Warto
go przytoczyć w całości: Szanowni Panowie! Wobec
czarnosecinnego pod względem artystycznym usposo-
bienia jurorów, którzy wolą zgniliznę starowieświet-
czyzn [sic!] od świeżych powiewów twórczości, oświad-
czam, że więcej na wystawę Lwowską obrazów moich
nie posyłam chyba, że wyżej wymienieni wyznawcy stru-
pieszałości zrezygnują z prawa sędziowania obrazów.
Proszę o natychmiastowe wysłanie mego obrazu pod
adresem Tow. Sztuk Pięknych w Krakowie zostaję z
poważaniem And. Pronaszko^.
Nś malarstwie Pronaszki "świeży powiew twórczo-
ści" polegał na stosowaniu uproszczonych i zgeometry-
zowanych form. Zmieniła się również gama tematycz-
na, prace o różnorodnej treści ustąpiły miejsca dominu-
jącej odtąd tematyce religijnej. Pomiędzy rokiem 1913
a 1916 Pronaszko wykonał dwa cykle obrazów: Z domu
obłąkanych i Złożenie do grobu (inaczej Pajace lub
Gusła). Z pierwszego zachowała się jedynie akwarela
Obłąkana pątnica, [il. 2], w której przeważa linia sinu-
soidalna, a ekspresję syntetycznie potraktowanej, zgeo-
102