Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

Zurbaran, "Jacob and his Twelwe Sons".
Londyn, Galeria Narodowa 9.III. -22. V 1994 r.

Chociaż Francisco de Zurbaran (1598-1664) malował
głównie obrazy religijne, rzadko podejmował tematy staro-
testamentowe. Nie wiadomo kiedy, ani dla kogo namalował
cykl trzynastu całopostaciowych wizerunków Jakuba i jego
dwunastu synów. Około roku 1726 obrazy te przywiózł z
Hiszpanii do Anglii Sir William Chapman - kupiec, który
uprzednio stał na czele South Sea Company. Zmieniali się
kolejni właściciele cyklu. Jeszcze w XVIII w. został on
podzielony między dwie kolekcje. Wizerunek Beniamina
przechowywany jest obecnie w Zamku Grimsthorpe w hrab-
stwie Lincolnshire, a pozostałe portrety stanowią własność
Biskupa Durham i znajdują się w zbiorach Zamku Auckland.
Większość prac Zurbarana powstała na zamówienie po-
łudniowo-hiszpańskich klasztorów, ale także na potrzeby Ko-
ścioła w Ameryce Południowej. W peruwiańskiej Limie i w
Puebla w Meksyku zachowały się do dzisiaj dwa podobne
cykle ukazujące dzieje biblijnego Jakuba, wykonane w pra-
cowni Zurbarana. W XVI i XVII wieku mieszkańcy Nowego
Świata głęboko wierzyli w swój biblijny rodowód i byli
przekonani, że wywodzą się z dwunastu plemion synów Ja-
kuba-Izraela. Ze względu na popularność tematu w Ameryce
Południowej i. wobec braku innych dowodów, można jedynie
przypuszczać, że pokazany na wystawie zespół angielski
również przeznaczony był do jakiegoś klasztornego wnętrza
na tym kontynencie. Cykl obrazów z przedstawieniami świę-
tych męczennic i aniołów wykonany w pracowni Zurbarana i
zachowany w nawie kościoła p.w. Św. Klary w Carmonie koło
Sewilli stanowi domniemaną analogię miejsca i sposobu za-
wieszania tego typu obrazów w XVII w.
Cykl Zurbarana oparty jest na zawartym w Księdze Ro-
dzaju opisie Jakuba błogosławiącego synów i przepowiadają-
cego ich dalsze losy (Ks. Rodź. 49). I tak, na przykład,
"górujący dumą i górujący siłą" pierworodny Ruben przedsta-
wiony został jako zamyślony, siwobrody mężczyzna wsparty
na kolumnie. Judzie towarzyszy lew, jest on bowiem "do
lwicy podobny - któż ośmieli się go drażnić?" Zabulon z
kotwicą w dłoni stoi "nad brzegiem morza, dokąd zawijają
okręty". Zgodnie z opisem, Issachar w istocie ugina swój
grzbiet pod brzemieniem i staje się niewolnikiem pędzonym
do pracy; jest także "osioł kościsty". Malarz dokładnie śledzi
opis, dobiera rekwizyty i krajobrazy w tle. Biblijny opis nie
zawiera szczegółów dotyczących wyglądu poszczególnych
postaci. Ich brak pozwolił artyście na ucieczkę w świat fanta-
zji. Patrzymy na poczet bajecznie kolorowych postaci. Stroje,
rodem z teatru i współczesnych religijnych procesji w Sewilli,
to pretekst dla pędzla biegle oddającego subtelności barw i
materii: połyskliwych brokatów, puszystych futer i zgrzeb-
nych wojłoków. Na niektórych przedstawieniach do głosu
dochodzi talent Zurbarana jako malarza martwych natur. Za-
miast biblijnych "tłustych pokarmów" dla króla, Aser niesie
zwykły kosz pełen bułek, namalowany z dokładnościąchara-

kterystyczną dla tylu innych obrazów Zurbarana, na których
z wielką umiejętnością potrafił godzić mistykę z realizmem.
Ogromne postacie (wszystkie obrazy o wym. 211 x 45 cm)
całkowicie wypełniają przestrzeń obrazów, dominując nad
przedstawioną w tle ziemią. Krajobrazy w tle, utrzymane w
tradycji niderlandzkiego manieryzmu, zawierają wiele subtel-
nie namalowanych szczegółów i malarsko stoją znacznie wyżej


II.1. F. de Zurbaran, Józef, ok. 1640, Auckland Castle
III. 1. F. Zurbaran, Joseph, c. 1640, Auckland Castle

312